Voorpagina Cultuur, Recensies

Reel Bad Arabs – Arabiertje?

Hieronder een stuk over de unieke (lees: eenzijdige) rol van Arabieren in Hollywood films.

Ergens eind jaren zeventig, woonde Jack Shaheen met zijn vrouw in Beirut. Wat hij daar deed? Films recenseren. En zoals het mensen in oorlogssituaties betaamt, ging hij daar gewoon mee verder toen de burgeroorlog uitbrak. Her en der vlogen gebouwen de lucht in en knapten scherpschutters hun vuile werkjes op vanuit de verlaten flatgebouwen op de hoek van de straat. Toendertijd had de Holiday Inn in Beirut een mooie filmzaal, zo vertelde dhr Shaheen mij van de week bij een voorvertoning van zijn documentaire Reel Bad Arabs. Terwijl de bommen in de rondte vlogen zat zijn vrouw in hun appartement, ongerust maar ook lichtelijk geïrriteerd dat Jack toch weer op pad ging.

Toen zijn vaste bios in de Holiday Inn kapotgebombardeerd werd was de maat vol voor mw Shaheen en was het tijd om te stoppen voor Jack. Maar zijn liefde voor films ging verder, zijn interesse in het middenoosten ook: de afgelopen 20 jaar heeft hij gewerkt aan zijn boek Reel Bad Arabs – How Hollywood Villifies a People en de laatste 5 jaar aan de gelijknamige documentaire gebaseerd op zijn boek.

De voorvertoning is een van de eerste activiteiten van stichting Marhaba, welbekend als de stichting die des Neerlandsch het een en ander aan scheiding van kerk en staat leek te bedreigen. Ik laat het aan jullie over of die bedreiging wel of niet reëel is, en wil hier voornamelijk de focus op "Reel Bad Arabs" leggen.

Waar Dhr Shaheen van te voren nog anecdotes tapte als een lieve oude opa, is de verandering merkbaar wanneer hij het podium opstapt om de film te introduceren. Een felheid en strijdbaarheid kruipt in zijn woorden als hij uitlegt hoe gestructureerd eenzijdig, plat en misleidend het beeld van de arabier/moslim in de betere hollywoodblockbuster is geweest in de laatste 100 jaar. 100 jaar, pardon? Tja, het schijnt een behoorlijk hardnekkig stereotype te zijn, waarin de arabier/moslim (of elk enigszins donkere persoon: turk, iraniër, sikh, berber koerd, hindu) als ouwe viezerik, agressieve achter-de-ellebogen woestijnrat, terrorist of in het geval van vrouwen: als buikdansende haremhoer of onderdrukte fladderende vleermuis in zwart top-tot-teengewaad.

Ik moet jullie eerlijk bekennen dat ik bij het horen van dit verhaal dacht: nou ja, niet zo in die slachtofferrol wegzakken hoor. Poehpoeh, dat zal heus wel meevallen hoor, kop op hoor! Tot de film daadwerkelijk begon met beelden van de stille film met Rudolf Valentino, actiefilms uit eind 80 en 90, geschiedvervalsing met Kirk Douglas in de jaren ’60 in Palestina, nog wat disneymateriaal (parbleu ik wist dat Walt een fascist was maar Aladdin?!?! Wat een racistische puinbak!)

Ik heb ooit Orientalism van Edward Said gelezen – een studie over de blik op het oosten door de ogen van westerse historici, in de kunsten, in de politiek, enfin een behoorlijk omvangrijk werk over hoe men sinds de romantische periode (19de eeuw) naar het Oosten kijkt en, belangrijker, erover denkt.

Het schokkende van "Reel Bad Arabs" is de notie dat de manier van kijken en denken nauwelijks veranderd is. Wat Jack Shaheen in zijn boek en film laat zien is hoe rigide die stereotypering is, maar ook op wat voor vreemde momenten die vreemde repetitieve vooroordelen te voorschijn komen. Een voorbeeld: op dit moment wordt de Back to the Future-triologie op Veronica vertoond. In een van die delen komt vanuit het niets een stel libanese terroristen een parkeerterrein oprijden, totaal irrelevant voor het verhaal, er wordt ook niet meer naar terugverwezen. Onbegrijpelijk.

Of een film die van het weekend op tv was: Rules of Engagement. Op een belaagde ambassade in Yemen wordt Samuel L. Jackson ingeschakeld om het personeel te bevrijden. Zij worden onder schot genomen en vuren terug, in het proces zo’n beetje alle vrouwen en kinderen van de stad kapotschietend. Jackson wordt voor de krijgsraad geslingerd en wat volgt is een rechtbankdrama waar uiteindelijk blijkt dat… alle vrouwen en kinderen zwaarbewapend waren en dat Jackson en zijn mensen volledig in hun recht stonden om te schieten. Nu kun je zeggen: tja, dat gebeurt. Of: het is fictie! Maar wat is nu het grootste probleem: er is geen tegenhanger van dit soort beeldvorming.

Shaheen heeft zo’n 900 A-films onderzocht op karakters, plot, kwalificerend taalgebruik, variërend van stille films tot geschiedenisdrama tot tekenfilms tot blockbusterwerk. Slechts een klein deel toont de Arabier (turk, sikh, koerd, berber, iraniër etc) als volledig mens, niet propagandistisch maar realistisch, met haken en ogen, goed en slecht, ambivalent en zeker, vrolijk en idioot, strijdvaardig en verslagen, kinderlijk of apestoned.

Nu kun je zeggen: 900 films, so what? Maar waar ik nauwelijks rekening mee hield, is dat al die A-films wekelijks gerecycled worden op de kabel. Zelfs als Nederland niet zoveel kanalen heeft als die tv-maffe amerikanen is het nog steeds goed mogelijk om op rtl456789 of veronica10 en sbs12 al die ellende wekelijks tot je te nemen.

In het gesprek na de vertoning kwam Shaheen zo mogelijk nog strijdvaardiger uit de bus. Kwaad op het feit dat mensen vaak weten dat er sprake is van stereotypering, dat we zo mogelijk onszelf gewennen aan het vooroordelenvirus en dat de oplossing vaak zo frustrerend dichtbij ligt maar niet of nauwelijks benut wordt: ontkracht vooroordelen en stereotypes door zelf beelden te gaan maken. Zorg ervoor dat je een lobbygroep start (vb: NAACP, die zoveel voor de afro-amerikanen heeft betekend) en maak je eigen media-outlet (vb: wijblijvenhier!); bundel je krachten met andere benadeelde groeperingen in de media (vb: vrouwenbeweging, gay lib movement). Of hossel gewoon een saudi investeerder en knal je eigen media-offensief eruit (alhoewel dat momenteel aivd-technisch misschien niet de meest wijze move is…)

Dat dit noodzakelijk is, lijkt me logisch: voortdurende vooroordelen zijn de dood van de open en gemengde samenleving. En daarnaast zijn al die arab-bashing islamofobe films voor 25 ct te krijgen in de soeqs van Caïro en ‘briljant’ recruterings materiaal… Tel uit je winst en ga die film of dat boek checken!

Trailer

In het jaar dat Elvis stierf, werd Noureddine geboren. Op zijn negende kreeg hij een skateboard. Op zijn 20ste werd hij in Schotland verliefd op boeken. Op zijn 27ste werd hij moslim en vond hij zijn draai. Hij werkt in de gehandicaptenzorg en denkt soms dat hij bijna Arabisch kan lezen maar vraagt dan toch om een klinker. Hij jat de beste grappen van de missus, steun en toeverlaat sinds 2006. Af en toe vertaalt hij wat poëzie omdat het leven dan gewoon beter is.

Lees andere stukken van