Soms is het fijn om je gedachten en wezen even te focussen op dingen die er echt toe doen in het leven. Weg van de tumult en het zinloos geklets, ‘gehaast’ en ‘gezap’. Religie is in principe een goede manier om dit te doen. Om één of andere (duistere?) reden heb ik echter ook een voortdurende honger naar goede filosofische kost. De ‘Sophia Perennis’ (ofwel Eeuwige Wijsheidsfilosofie Perrenial Philosophy) is een filosofische stroming, die mij erg aanspreekt en mijn kijk op de wereld en religie sterk heeft beïnvloed. Zij berust op het idee dat in alle tradities in de wereld (die allen in essentie religieus van aard zijn) een eeuwige, universele wijsheid is te vinden.
De Eeuwige Wijsheidsfilosofie sluit naar mijns inziens in essentie goed aan bij ‘mainstream’ Islam. In de Koran en ahadith (overleveringen) wordt verteld dat er aan alle volkeren boodschappers zijn gezonden en dat deze steeds dezelfde boodschap hadden: "God is Eén" of zoals de filosofen in de taal van de metafysica zeggen: er is een ‘Transcendente Eenheid’. Tevens zet de Eeuwige Wijsheidsfilosofie nadruk op het esoterische (innerlijke dimensie) van de religie zonder de waarde van het exoterische (uiterlijke, handelen, de rituelen) te bagatelliseren. De rituelen en symbolen van een religie zijn in de woorden van Frithjof Schuon ‘het raam waar doorheen gekeken moet worden’.
De Eeuwige Wijsheidsfilosofie is een term die voor het eerst (in bovenstaande betekenis) gebruikt werd door de grote Duitse filosoof Leibniz (gest. 1716). In het begin van de 20e eeuw kwam er als reactie op het modernisme een beweging op gang die geleid werd door een aantal filosofen dat tevens moslim was: René Guenon, Frithjof Schuon, Titus Burckhardt, Martin Lings (bekend van uitstekende biografie "Muhammad") en Hossein Nasr. Behalve eeuwige wijsheidsfilosofen noemen zij zich ook wel traditionalisten.
Ze wijken echter enigszins af van een andere groep moslims, die zich traditionalisten noemen. Deze laatsten wijzen er namelijk op dat met de komst van de laatste openbaring, de Koran, de voorgaande religies (die in wezen ook ‘Islam’ zijn) met oude openbaringen hun geldigheid hebben verloren. Ook wijzen zij erop dat shari’a (de Goddelijke Wet) wel verschilde per tijd en plaats maar dat de ‘aqida (geloofsleer) overal exact hetzelfde was. Volgens Eeuwige Wijsheidsfilosofen zijn de artikelen van een geloofsleer echter ook slechts symbolen die per religie verschilden en draait het om de Eenheid van de innerlijke dimensie, die niet in woorden is uit te drukken.
Wat mij erg aanspreekt, is het universele karakter van de beweging. De Eenheid van de religies die door veel anderen aan de oppervlakte wordt gezocht, zien zij meer in het innerlijke die de essentie vormt van religies.
Verder spreekt mij het diepgaand inzicht aan dat deze filosofen hebben van zowel de traditionele wereld, met intrigerende kennis van symbolisme van allerlei culturen en religies, alswel inzicht in de moderne wereld met de moderne wetenschap en filosofische stromingen van rationalisme tot existentialisme.
Waar ik wel vraagtekens bij zet is of deze beweging de (eigen) grenzen niet te buiten is gegaan. Frithjof Schuon legt bijvoorbeeld in zijn werken uit hoe belangrijk het is een religieuze traditie te volgen en hij schrijft dat de Islam de laatste geopenbaarde godsdienst is. Hij schildert Sihkisme, Baha’isme en New-Age af als moderne, niet-authentieke religies. Aan het eind van zijn leven creëerde hij echter een eigen tariqa (soefie-pad: ‘Maryamiyya’, genaamd naar de heilige Maria) en ging in zijn praktijken buiten het boekje van de traditie om, door bijvoorbeeld niet-moslims toe te laten in zijn orde en te prediken dat elk van de traditionele religies tot verlossing kan leiden.
Al met al geeft de ‘Sophia Perennis’ mij meer dan voldoende inzicht in mijn religie in relatie tot de realiteit van de dag: de moderne wereld. En zo wordt mijn honger (tijdelijk) gestild…
Kamel Essabane
Kamel Essabane is het stilste jongetje van de klas dat toch begon te praten en zijn klasgenoten soms hard aan het lachen wist te maken. Hij overwon zijn angsten en maakte van praten voor groepen zijn beroep. Doordeweeks loopt hij met de pet op van docent islamitische godsdienst rond op een hogeschool en voorziet hij tevens diverse scholen van advies als onderwijsbegeleider identiteit en levensbeschouwing. Ook vertelt hij soms filosofische verhalen aan het Fahm Instituut. Af en toe plaatst hij vanachter zijn laptop in alle stilte een ernstige tekst op het net. Misschien dat iemand het leest.Lees andere stukken van Kamel
11 Reacties op "Een kijkje in mijn esoterische keuken"
Hello! great idea of color of this siyte!
aan Kamal
Het portret van Frithjof Schuon dat ik te zien krijg als ik zijn naam in je verhaal aanklik boezemt me weinig vertrouwen in…..
Hello! great idea of color of this siyte!
Ik heb sinds kort ook kennis gemaakt met de sophia perennis via een boek van Charles Gai Eaton (Hassan Abdulhakeem) en een aantal boeken van Seyyed Hossein Nasr. Het idee van de sophia perennis klinkt op zich erg aanlokkelijk, maar het brengt wel een aantal problemen met zich mee:
1. Er zijn nooit moslimgeleerden geweest die een dergelijke visie hebben verdedigd. Waar komt dit nu opeens vandaan? Ze noemen zichzelf traditionalisten, maar wat dit betreft laten ze de islamitische traditie in feite links liggen. Natuurlijk bestrijden zij dit, door zich onder andere op personen als Ibn ‘Arabi te beroepen, maar naar mijn weten hebben andere moslimgeleerden Ibn ‘Arabi nooit op de manier begrepen zoals de traditionalisten (o.a. Nasr, Eaton) dat doen.
2. Hoe verklaren zij de tegenstrijdigheid tussen religies? Het is ondenkbaar dat Allah zich uitspreekt tegen bepaalde karakteristieken van andere religies, terwijl die in feite ook “waarheid” zouden zijn. Hiermee doel ik o.a. op de drie-eenheid die door de Koran verworpen wordt, maar waarvan zij zeggen dat dat eigenlijk slechts symbolen zijn die in essentie dezelfde waarheid vertegenwoordigen.
Buiten dit alles om vind ik Nasr echt heerlijk om te lezen. Deze man heeft een schat aan kennis en een inzicht waarvan ik telkens weer versteld sta. Hij is zowel bekend met de islamitische traditie evenals de westerse, en de moderne wereld. Dat stelt hem in staat om kritiek te uiten die serieus genomen moet worden door zowel moslims als niet-moslims.
Zijn boeken leren je met een andere blik naar de moderne wereld te kijken en de islamitische traditie te waarderen. Hij is geen simpele modernist die gebukt onder zijn minderwaardigheidscomplex vis-Ã -vis het westen, alles kopieert en aanneemt zonder het te onderwerpen aan kritiek. Hij is ook geen “fundamentalist” die ideeën uit het westen kopieert en er een islamitische jasje om doet. Wat hem onderscheidt van de rest is dat hij duidelijk diep en kritisch nadenkt over alles wat van buiten komt en ze grondig beoordeelt, gewapend met de rijke intellectuele erfenis van de islamitische traditie. Veel traditionele moslimgeleerden ontberen vaak de benodigde kennis van de moderne westerse wereld om hetzelfde te doen.
Zijn lezerspubliek betreft vooral niet-moslims en moslims die opgegroeid zijn in het westen of elders westers onderwijs hebben genoten.
Aanraders zijn:
“A young muslim’s guide to the modern world”
“Islam and the plight of modern man”
Nog een link naar een weblog waar al eerder is gediscussieerd over de sophia perennis: http://www.mereislam.info/2005/12/islam-and-perennial-philosophy.html
Allereerst:
Je schrijft interessante artikelen, hebt andere focus/belangstelling dan je collegaredactieleden hier, zeker niet minder erudiet. Dus blijf vooral hier (schrijven).
Ik heb dankzij jou een interessante surfmiddag gehad (doorklikken binnen artikelen) op de Engelse versie van Wikipedia – van René Guenon tot taoisme, confucianisme tot (blijkbaar nog steeds beoefend!) zoroastrisme.
Ik had nog een vraagje aan Kamal (misschien simplistisch):
Jij noemt de filosofen naar wie je verwijst moslims. In hoeverre is wat zij voorstonden (nog) islam, of is hun gedachtengoed eerder syncretistisch te noemen?
Hallo Johanna en bedankt, ..je schreef:
Jij noemt de filosofen naar wie je verwijst moslims. In hoeverre is wat zij voorstonden (nog) islam, of is hun gedachtengoed eerder syncretistisch te noemen?
Er zijn ook talloze niet-moslims onder de Sophia Perennis. Onder andere Huston Smith (christen) en Ananda Coomaraswamy (hindu).
Enkelen zoals Rene Guenon, Hossein Nasr en Martin Lings noemen zich expliciet moslim. Bij Schuon’s werken kom je dit minder vaak tegen hoewel wel impliciet, wanneer hij het bijv. heeft over “The Prophet” bedoelt hij Mohammed(vzmh). Bij andere profeten vermeld hij expliciet hun naam. Hij voelt zich aan de andere kant duidelijk nog verbonden met het christendom (vandaar Maryamiyya) maar ook met het hinduisme (verwijst vaak naar concepten uit het hinduisme zoals ‘maya’).
Syncretisme (fusie van religies) wordt afgewezen omdat deze op exoterisch niveau is. Voorbeelden van syncretische religies zijn Baha’isme, Sikhisme en New-age. Zij mixen rituelen en concepten van verschillende religies. Zij zijn gefaald omdat in plaats van religies te verenigen zij er een extra religie bij hebben gecreeerd. Fusie op exoterisch niveau is onmogelijk en onwenselijk volgens de Sophi Perennis. Onmogelijk omdat ze op exoterisch niveau elkaar uitsluiten. Onwenselijk omdat de betekenis van waarden en symbolen verloren gaan. Vergelijk het met het mixen van engels gedicht met chinees gedicht. De volgers van de Sophia Perennis volgen zowel het exoterische als het esoterische pad met nadruk op de laatste. Door esoterisch te stijgen bereiken ze de Transcendente Eenheid waardoor ze andere religies in het hart kunnen begrijpen en daarmee goed kunnen communiceren zonder de eigen traditie op te geven. Kortom: zij geloven in Transcendente Eenheid en wereldse veelheid van religies.
@ 3awda
Ik ben bekend met deze kritiek.
Het is interessant om de drie-eenheid uitgelegd te zien worden door Schuon. Volgens hem begrijpen christenen 3-eenheid ook verkeerd. Volgens hem bevinden zich in de Koran ook teksten die exoterisch zijn zoals de verwerping van 3-eenheid. Ik denk dat Perennialisten geen problemen hebben met de verwerping door andere moslims omdat zij zelf zeggen dat de meeste mensen exoterisch zijn en ze hun niet zullen begrijpen. Je hebt volgens hen mensen in allerlei gradaties tussen het esoterische en exoterische in. Al-Hallaj werd ook van ketterij beschuldigd maar werd later wel door Al-Ghazali verdedigd.
Maar dit neemt mijn vraagtekens niet weg. Ben misschien ook wel te exoterisch ( of niet esoterisch genoeg) ;).
Bedankt voor de link “mere islam”!
Wa Salaam
@ Kamal
Dank voor het antwoord. Maar ik met mijn simpele geestje weet niet zo goed wat jij in dit geval onder exoterisch/esotherisch verstaat…
By the way: mere islam doet me aan het voortreffelijke Mere christianity van C.S. Lewist denken…
As Salaam Aleikum
Het valt mij op dat je voor deze “perenial wisdom ” veel bronnen gebruikt die uit de laatste 50 jaar stammen en Falasuf / Tassawuf op een westerse , intellectuele manier benaderen . Het bevreemd mij soms dat jongeren uit een ” Allochtoone afstamming ” zo op dit westerse model vallen . Waarom zo weinig belangstelling voor de denkers die midden in de Islam stonden , zoals Al Hujwiri .Al Shadilli of Ibn Arabi ?? .
Of laat de logica helemaal los en verdiep je in het “ervaren “van Allah zoals je kan vinden in de gedichten van Hafiz , Rumi of Ghalib ..
Falasuf/tassawuf??
Falasuf = filosofie
Tassawif = Soefisme (islamitische mystiek)
@Johanna
Exoterische pad is het uiterlijke pad van een religie: de wetten en regels, de rituelen etc. Deze zijn voor elke religie verschillend.
Esoterisch pad is de innerlijke dimensie die zich in het hart/ziel plaats vind en niet in woorden te vangen is maar slechts door symboliek beschreven kan worden. Religies vormen op esoterisch niveau een eenheid volgens de Sofia Perennis.
@ Ismail
Ik neem je advies van harte. Ik lees deze ook. Ze zeggen alleen niet veel over onze moderne wereld. Maar er zullen ongetwijfeld nu interpreteerders van hun zijn die dat wel doen, zoals Sh. Hamza Yusuf (?).
As Salaam Aleikum
Sheik Hamza Yusuf is zeker een goede bron , t zou een goed idee zijn hem eens naar Nederland te halen , een ander , op You Tube te vinden, is Imam Mukhtar Maghraoui , allebij praten niet zoveel over esoterie maar heel veel over praktiese toepassingen en Taqwa , en dat zonder de claim de absolute waarheid in pacht te hebben die je zo vaak vind bij Fundies …