In een lijsttrekkersdebat op 22 augustus bij de NOS in aanloop naar de aanstaande Tweede Kamer-verkiezingen zagen we de goedlachse Kees van de Staaij, fractieleider van de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP). In dat debat refereerde Van der Staaij op enig moment naar Jozef, de Egyptische onderkoning en profeet die ongeveer 2.400 jaar geleden in het Oude Egypte een economisch regime voerde waarbij graanvoorraden in de vette jaren werden gereserveerd voor de magere jaren. Van der Staaij wees de interviewer Monique van der Heyde erop dat deze handeling een inspiratie is voor zijn partij voor de vormgeving van het fiscale beleid van Nederland. Van der Staaij: “Laten we nou aan Jozef denken en niet meteen de boel gaan uitgeven”. Van der Heyde: “Ooh, oke..” Want, wat zeg je op zoiets archaïsch?
Moderne landen hanteren tegenwoordig grotendeels een fiscaal-economisch beleid dat geautomatiseerd is ingegeven door complexe algoritmes met periodiek door onafhankelijke organisaties gepubliceerde indicatoren. En wat nu te denken in deze context van de uitspraak van Van der Staaij over Jozef Jacobszoon uit Oud-Egypte die zijn beleid vormgaf nota bene op grond van een droom? Zou Van der Staaij het oprecht menen (dan openbaart hij een zeer rigide en begrensd referentiekader te hebben) of is het een gekunstelde opmerking om onopgeleid achterban uit Urk en Staphorst te paaien? Het wordt pas echt griezelig als personen als Van der Staaij in belangrijke posities verkeren waarin zij (soms plotseling) zeer irrationeel kunnen denken en handelen en de vreemdste, onlogische en onvoorspelbare opmerkingen kunnen maken. Denk aan president Ahmedinejad van Iran die een zeer speculatief en apocalyptisch wereldbeeld vertaalt naar hedendaags regeringsbeleid. De vraag is of dit irrationalisme kenmerkend is voor alle gelovige politici in het publieke debat, want dat zullen mensen met aanleg tot generalisatie vermoeden. Niets is minder waar. In de islamitische traditie (dat misschien als parallel tot de christelijke traditie kan worden gezien) zijn voorbeelden dat het ook anders kan: rationeel, doorwrocht en gegrond op logische analyse.
Mustafa Akyol schreef een treffende essay over het rationalisme in de islamitische traditie: Islam without Extremes, a Muslim Case for Liberty (2011). Hij toont dat in de eerste eeuwen van de Islam, van de zevende tot aan de negende eeuw, een religieuze stroming in de islamitische wereld hoogtij vierde in het publieke debat, de Rationalisten (Ahl al-Ray / letterlijk: de Mensen van de Rede). Deze rationalisten ontwikkelden voor elk nieuw maatschappelijk vraagstuk waarmee zij werden geconfronteerd een rationeel antwoord – waar ook ‘andersdenkenden’ over mee konden praten. Een seculiere wijze van denken dat verenigbaar is met de Islam en tegelijkertijd in de rede geldig is. Met andere woorden: een logisch, samenhangend verhaal dat kan worden weerlegd of aanvaard door iedereen die geneigd is tot het oplossen van (maatschappelijke) problemen. Uit deze stroming kwam ook het liberale hanafisme voort dat tegenwoordig door miljoenen moslims in het voormalige grondgebied van het Ottomaanse Rijk wordt aangehangen.
Voor het figuurlijk gesproken overleven van religie in de politiek is het de hoop dat ook in deze seculiere tijd door gelovige politici een rationele argumentatielijn gevolgd kan worden en dat de averechts werkende irrationele toon van politici als Van der Staaij wordt gematigd. In het Islam-rationalisme werd uitgegaan van het principe van de vrije wil en gebruik van de rede (aqala) om te oordelen in gegeven situaties. De rationele groep van hoogopgeleide, kosmopoliete moslim-intellectuelen werden blootgesteld aan verschillende mensen, tradities en filosofieën. Vergelijk het met het postmodernisme van vandaag de dag zo je wilt, waar ontelbaar veel ideeën de ronde doen. Gelovigen tegenwoordig zouden dus ook tot op zekere hoogte gevormd moeten zijn door het overschot aan ideeën in de samenleving.
De invloed van de Rationalisten is nog steeds zichtbaar in gematigd islamitische landen als Turkije. In Turkije is de neo-Ottomaanse AK-Partij religieus, maar in het publieke debat zeer redelijk. Misschien een idee voor Van der Staaij om zich in te lezen in het hanafisme?
Önder Kaya
Önder Kaya schrijft al sinds 2004 voor diverse media over sport, economie en politiek en is na een onderbreking van vijf jaar, sinds 2017 weer onderdeel van Wijblijvenhier. Önder droomt van een evenwichtig medialandschap en hoopt met zijn bijdragen mee te werken aan objectieve berichtgeving in Nederland.Lees andere stukken van Önder
6 Reacties op "Fractieleider Van der Staaij onthult irrationele tendens SGP"
“…een fiscaal-economisch beleid dat geautomatiseerd is ingegeven door complexe algoritmes met periodiek door onafhankelijke organisaties gepubliceerde indicatoren” te vereenzelvigen met “rationalisme” is quatsch.
Verder heeft de auteur kennelijk nog nooit gehoord van Webers “Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus, een toonaangevend werk over de onderlinge relatie tussen (een bepaalde) ideologie en de ontstaansvoorwaarden voor een kapitalistische economische ontwikkeling.
Daarnaast is het met de (islamitische) rationalisten niet zo goed afgelopen, de drie bekendste werden gewoon doodvermoord omdat ze vonden dat de koran misschien wel geschapen was: http://philosophynow.org/issues/60/Islamic_Rationalism
Tenslotte, wat het hanafisme er nou weer mee te maken heeft (afgezien dan van jumping in conclusions en wishfull thinking) is me een compleet raadsel, rationalisme is een filosofische bezigheid terwijl hanafisme iets juridisch is.
Prima dat een man die een duidelijk orthodoxe politieke stroming aanhoudt kenbaar maakt dat hij teruggrijpt op ‘zijn Boek’, ook met betrekking tot zijn politieke visie. Dat doe ik als moslim ook met ‘mijn Boek’. Het gaat tenslotte om een verhaal dat – zoals je zelf ook schrijft – slechts ‘een inspiratie’ is (en niet per definitie de enige inspiratie) voor zijn partij voor ‘de vormgeving’ (de grote lijnen) van het fiscale beleid. Natuurlijk zullen de keuzes op detailniveau op basis van een complexere analyse worden gevoerd, so what?
By the way, als collega schrijver herken ik in de zin “moderne landen …t/m…. gepubliceerde indicatoren” een bewust aangebrachte onduidelijkheid en technische woordkeuze, wellicht om expertise te suggereren. Maar als je snapt wat er staat valt een ding op: veelzeggend is het niet. De link naar Islamitisch rationalisme is (en vervolgens de hanafi wetschool), zoals een reageerder voor mij reeds verwoorde, ook uiterst discutabel.
Neemt niet weg dat ik graag toekomstige stukken van je hand voorbij zie komen!
Er zijn natuurlijk genoeg voorbeelden van moslims die helemaal niet hangen aan het rationalisme. Ik hoef alleen maar te wijzen op de discussie bij de benadering van de rituele slacht op deze website. Er is weinig rationeels aan want het gaat niet om de intentie maar om religieuze regeltjes. Kortom van der Staaij plaatsen tegenover deze rationalisten in de islamitische traditie is een beetje ver gezocht. Neemt niet weg dat ik het lezen over de islamitische filosofie uit de begin periode van de Islam van harte kan aanbevelen.
Mensen zijn niet rationeel:
http://www.welingelichtekringen.nl/opinie/64849/de-dag-dat-de-wereld-gek-werd.html
@Anton 12:24 Daar gaat het niet om. Als je opzoekt wat “rationalisme” is (http://en.wikipedia.org/wiki/Rationalism), dan blijkt dat de nu gebruikelijke betekenis ervan uit de moderne tijd stamt (alles ná de middeleeuwen zeg maar). Maar het artikel heeft het over een heel ander soort rationalisme namelijk van vóór die tijd. Toen betekende het iets anders. (Niet alleen in de islam, ook in het Christendom trouwens, zie bijvoorbeeld Thomas van Aquino, dat was ook een typische rationalist). Dat ook in het artikel de twee betekenissen met elkaar worden vermengd kan geen reden zijn dat wij dat hier ook maar zouden moeten gaan doen.
Rationeel is een Newton die de zwaartekracht ontdekt. Een enorme prestatie om te bedenken dat er een reden is waarom voorwerpen naar beneden vallen. Of een Archimedes die ontdekt waarom voorwerpen blijven drijven of niet.
Dat is eigenlijk wat je met geloof moet doen. Geloof moet bewijsbaar worden gemaakt. Geloof is wel handig, maar je bent nooit zeker tot het bewezen is.
Geloof gaat zelfs irritant worden als je tegen beter weten in blijft geloven in je eigen gelijk. Neem hierbij het voorbeeld van de evolutietheorie en het scheppingsverhaal.