Voorpagina Politiek

Tariq Ramadan vs. Asma Barlas – part 2

"New Koran interpretations are necessary and unavoidable"
-Asma Barlas

Hieronder volgt een verslag van een boeiend debat tussen twee vooraanstaande islamitische denkers in het Westen. Prof. Dr. Tarq Ramadan debateerde met Prof. Dr. Asma Barlas over: "Moslims in het Westen – tussen traditie en moderniteit"
Dit is het vervolg op deel 1.
In het tweede deel van het debat dat ging over ‘Islam en Secularisme’ stonden de volgende punten centraal: Identiteit, loyaliteit en religiositeit van moslims in het seculiere westen.

De centrale vraag was: "hoe verhoudt het secularisme zich in de praktijk en als ideaal ten opzichte van de Islam?"


Asma Barlas begon met de eerste lezing over islam en secularisme.
Ze vertelde dat ze van de vereniging Avicenna verschillende vragen had ontvangen die een binair, zwart-wit wereldbeeld als aanname hadden, waar ze problemen mee heeft omdat de wereld simpelweg niet zo in elkaar zit. Het ging om vragen waarbij islamitische concepten en wetten haaks tegenover seculiere ideeën en wetten worden gezet. Ze verwees naar de antropoloog Talal Asad die in zijn werk heeft beargumenteerd dat er geen zuivere politieke systemen zijn die zwart-wit tegenover elkaar staan, maar dat de wereld bestaat uit beïnvloeding, overlappingen en kruisingen in politieke mogelijkheden en praktische oplossingen. In haar lezing hanteerde ze weer een dubbele kritiek. Kritiek op de uitwerkingen in de shari’a en kritiek op het secularisme. Bij de laatste verwees ze naar een boek van Oliver Roy waarin hij het militante secularisme van Frankrijk bekritiseert. Bij kritiek op de shari’a heeft ze moeite met aspecten die haaks op de Koranische visie van gelijkwaardigheid staan. Wat betreft gelijkwaardigheid tussen man en vrouw is deze volgens de Koran gegrond op basis van (1) gelijke oorsprong, (2) gelijke verantwoordelijkheden (khalifa) en (3) vriendschap en dienstbaarheid (awliya).
Dit lijkt trouwens verdacht veel op de idealen van de Franse revolutie, bedacht ik me later: (1) gelijkheid, (2) vrijheid en (3) broederschap.

Wat betreft het Koranisch gebod om autoriteiten te gehoorzamen en te respecteren benadrukt ze dat dit alleen om legitieme autoriteiten gaat en dus niet autoriteiten die hun macht gebruiken om te onderdrukken. Bij de botsing tussen bepaalde moslims en secularisten ligt het probleem volgens haar in het dogmatisme. Dogmatisme in de zin van dat beiden hun set van wetten en moraal als onveranderlijk en superieur zien. Om deze reden heeft ze problemen met de stelling van Tariq Ramadan die betoogt dat je de wetten van een land moet gehoorzamen zolang ze niet tegen jouw religie in gaan. Het probleem is dat er een aanname is dat zowel de wet van een land als de religieuze wet onveranderlijk zijn. Barlas heeft hier problemen mee omdat de (seculiere) wetten van een land net zo goed onderdrukkend kunnen zijn terwijl ze tegelijkertijd godsdienstvrijheid kunnen garanderen.

Ten tweede heeft Barlas een andere interpretatie van islam als bijvoorbeeld een land als Saudi-Arabie waar men niet-Koranische straffen als onthoofding en steniging in naam van de islam in het wetboek heeft opgenomen. Wat betreft het dilemma van isolatie vs. assimilatie van moslims in het Westen zegt ze dat ze tegen assimileren is en uitgaat van het Koranische concept dat God bewust verscheidene mensen en volkeren heeft geschapen zodat ze elkaar leren kennen. De verscheidenheid tussen mensen is dus ontologisch en moet een basis zijn voor wederzijds respect en begrip. Zoals Surat al-kafirun promoot de Koran ware diversiteit waarin verschillende mensen van vreedzaam kunnen samenleven zonder afstand te hoeven nemen van de eigen weg. In sommige gevallen kan gedeeltelijke segregatie echter positief werken zoals in de Verenigde Staten waar ‘zwarte’ scholen en universiteiten bij Afro-Amerikanen goed werkten omdat ze konden helpen bij de emancipatie door aan hun zelfvertrouwen en identiteit te werken. In de VS bleek ook dat meisjesscholen een positief effect hadden op leerprestaties van meisjes. Barlas is echter tegen totale segregatie, het leven in totaal verschillende werelden wijst ze af, omdat alle burgers in een land uiteindelijk met elkaar moeten samenleven. Dus niet assimileren of segregeren maar participeren!

Wat betreft burgerschap in Europa en de Verenigde Staten is er een groot verschil volgens Barlas. Terwijl in Europa de discussies gaan over burgerschap en integratie van moslims is de situatie wat betreft burgerrechten in de Verenigde Staten zo dramatisch verslechterd waardoor met name moslims er de dupe van zijn.
Wat betreft autoriteit in Koran uitleg en ijtihad (het komen tot nieuwe interpretaties) benadrukt Barlas dat de Koran voor zowel de geletterde als ongeletterde is gekomen. Ze geeft toe dat er inderdaad specialisaties bestaan en dat Korangeleerden dingen zouden kunnen begrijpen die anderen niet kunnen begrijpen maar dat is geen excuus om het gebruik van de Koran te privatiseren. Ze vindt het ironisch dat een religie die geen kerk of priesterschap voorschreef en de directe band tussen mens en God benadrukte (zonder tussenpersonen) later in de geschiedenis is ‘gegijzeld’ door een groep (mannelijke) geleerden die zichzelf dat recht toeëigenden. Zoals de grote theoloog Al-Ghazali zei zullen moslims altijd meningsverschillen hebben over Koraninterpretaties tenzij men het eens wordt over de principes waar die Koran-interpretatie op gestoeld moet zijn. De Koran zou volgens haar begrip altijd open moeten blijven voor nieuwe interpretaties. Die zijn noodzakelijk en onvermijdelijk. Niet alleen om tot ware seksegelijkwaardigheid te komen, maar ook om een kader te vormen voor wetten die in harmonie zijn met de beste egalitaire betekenissen van de Koran.

Tariq Ramadan is het eens met de probleemanalyse van Barlas. Inderdaad een select groepje claimt monopolie op Koranuitleg, terwijl ze zelf een subjectieve cultuurgekleurde lezing uitdragen.

Ramadan waarschuwt echter ook voor het gevaar van democratisering in Koraninterpretaties. Hij waarschuwt voor wat ik ‘interpretatie-populisme’ zou noemen. De nieuwe geleerden die zeggen dat ze zich vrij hebben gemaakt van oudere interpretaties gebruiken ‘slogans’. Ze plukken Koranische verzen uit hun context en lezen ze literalistisch. Ze hebben hierdoor een het voordeel om zieltjes te winnen in de islamitische wereld omdat hun boodschap simpel verpakt is ten opzichte van mensen (als Barlas) die Koranverzen in hun context gaan zitten plaatsen en een genuanceerde en ingewikkelde uitleg geven. Als je mensen aanmoedigt zelf de Koran te interpreteren krijg je tevens dat mensen hun cultuur op de tekst gaan projecteren, hetzelfde als wat je de geleerden verwijt en dan maak je het probleem alleen maar groter. Het is daarom counterproductief.
Hij waarschuwt echter tegen zelf ingewikkelde zaken simplistisch te interpreteren. Kort gezegd: terwijl Barlas de autoriteiten uitdaagt met nieuwe interpretaties en anderen aanmoedigt dat ook te doen, stelt Ramadan voor niet met zelf bedachte nieuwe interpretaties te komen maar het bij kritische vragen te houden.

Wat betreft secularisme onderschrijft Ramadan de scheiding der autoriteiten van het geopenbaarde en het wereldse. Hij legt tevens uit dat secularisme in de islamitische wereld synoniem is geworden aan kolonisatie en dictatuur. Er is daar een andere perceptie van het concept. Het is voor ons echter mogelijk deze perceptie te overstijgen en naar het concept in zuivere vorm te kijken. Als men naar de ontstaansgeschiedenis van het secularisme in Europa gaat kijken dan ontdekt men dat de wortels van secularisme en humanisme in de islamitische wereld liggen. Hij legt uit dat het onderscheid tussen het wereldse en het religieuze al vanaf het begin in de Islam te vinden was. Averroes (Ibn Rushd) staat in het westen bekend als filosoof en rationalist maar men vergeet dat hij ook een islamitische rechter was in Cordoba. Hij wist beide werelden goed te combineren. Het is in zijn ogen daarom vreemd als men nu aan moslims gaat vragen of ze secularisme onderschrijven alsof het een totaal vreemd concept in de geschiedenis en traditie van de islam is.
Hij waarschuwt echter voor het gevaar van secularisme als dit verandert in een soort religie met bepaalde heilige ruimtes, waarin er geen ruimte is voor andere symbolen. In naam van tolerantie en diversiteit is men blijkbaar ook in staat intolerant te worden. Secularisme in essentiële en normatieve vorm houdt volgens Ramadan in dat we samen kunnen leven en tot iets kunnen komen wat ons samen bindt en niet dat het wordt gebruikt als instrument om anderen uit te sluiten.

Het volledige debat is online te zien via de volgende link.
Op de websites van Asma Barlas en Tariq Ramadan staan meer interessant artikelen. Zoals dit vertaalde artikel van Ramadan over democratie, theocratie en islam.

Kamel Essabane is het stilste jongetje van de klas dat toch begon te praten en zijn klasgenoten soms hard aan het lachen wist te maken. Hij overwon zijn angsten en maakte van praten voor groepen zijn beroep. Doordeweeks loopt hij met de pet op van docent islamitische godsdienst rond op een hogeschool en voorziet hij tevens diverse scholen van advies als onderwijsbegeleider identiteit en levensbeschouwing. Ook vertelt hij soms filosofische verhalen aan het Fahm Instituut. Af en toe plaatst hij vanachter zijn laptop in alle stilte een ernstige tekst op het net. Misschien dat iemand het leest.

Lees andere stukken van Kamel