Voorpagina Wetenschap

Kennis over kennis – dl.2

"Knowlegde is power."
– Francis Bacon (1561-1626)

Dit is een vervolg op deel 1.

De Britse filosoof, wetenschapper en politicus Francis Bacon wordt gezien als de eerste pragmaticus. Als pragmaticus was hij niet geïnteresserd in ware kennis over de natuur, maar naar het dienstbaar maken van de natuur. De kennis over de natuur moest slechts nuttig zijn en had slechts als doel de dominantie van de mens over de natuur te versterken.

Deze visie die ook luid echoot in ons huidige moderne denken heeft naar mijn inziens een negatief element in zich, omdat deze kennis slechts als een machtsmiddel ziet. Met andere woorden een middel om het eigen belang veilig te stellen boven dat van anderen. In het licht van deze filosofie nam tijdens de renaissance en verlichting ook de zucht naar kennis over andere volkeren en culturen toe. De verkeerde motivatie, als je het mij vraagt. Het is geen verrassing dat deze zucht naar kennis prima samen ging met kolonialisme en imperialisme.

Het lijkt erop dat macht een centrale positie heeft in dit wereldbeeld. Kennis is slechts een dienaar of slaaf van macht. Er worden tegenwoordig vier soorten van machten geïdentificeerd in de wereld. In willekeurige volgorde zijn deze:
– politieke macht;
– economische macht;
– militaire macht;
– media macht.

De huidige dominante formule over kennis in relatie tot succes luidt in mijn eigen woorden:
"Kennis is de sleutel tot macht en macht is de sleutel tot succes!"

Dat lijkt me nogal een oppervlakkige en egocentrische drive voor de student van deze tijd die kennis zoekt.
De islamitische formule over kennis staat hier haaks op. Ik zou de laatste (semi-poetisch) als volgt formuleren:

"Kennis is goed en de sleutel tot het goede en het goede produceert vruchten van succes".

Bij veel moslimjongeren domineert trouwens ook de eerste (instrumentalistische) opvatting dat kennis slechts een middel is om (andere) doelen te bereiken. In mijn ervaring kom ik bijvoorbeeld vaak mensen tegen die de opvatting dragen dat misvattingen, zowel onder moslims als niet-moslims (die in extreme vormen gemanifesteerd worden in moslimradicalisme als wel islamofobie) het resultaat zijn van onwetendheid en dus simpel opgelost kunnen worden door een flinke hoeveelheid kennis te verspreiden. Door de betreffende personen met een stevige dosis kennis te ‘injecteren’ zou men ze kunnen genezen van de ‘ziekte’ der onwetendheid.

Ik denk echter niet dat de wereld zo simpel in elkaar zit want dit geldt zeker niet voor alle zogenaamde onwetenden. Het is bijvoorbeeld niet zo dat alle radicale moslims of islamofoben een gebrek aan informatie hebben. Als je met ze praat merk je dat ze niet wereldvreemd zijn en soms zelfs goed belezen zijn. Het probleem is dat sommige dingen niet tot hun doordringen.

De kennis wordt niet op waarde geschat, men is alleen geinteresseerd in kennis die nuttig is, d.w.z. in het eigen wereldbeeld past. Ze gaan selectief te werk in het accepteren van kennis. ze hebben veel kennis van een beetje en ze negeren bewust of onbewust wat niet in dat straatje past. je zou kunnen zeggen dat de harten van deze mensen andere keuzes bij het evalueren van de feiten. Dat is een interessant fenomeen. Harten die een rol spelen bij het accepteren van kennis. Met andere woorden: psychologische factoren spelen een rol, bijvoorbeeld het hebben van bepaalde (politieke?) motieven of het hebben van negatieve ervaringen waardoor ze bepaalde informatie niet willen (of kunnen?) accepteren.

Er is daarom denk ik meer nodig dan alleen kennis verspreiden. Kennis is wel handig en noodzakelijk in het bestrijden van onwetendheid. Maar naast kennis heb je volgens mij ook inzicht en de wil om te leren nodig. Daarbij zijn openheid en nederigheid twee kernwaarden.

De kennis van het hart, de intuïtie, mag in deze niet onderschat worden bij het (moreel) beoordelen en accepteren van kennis. De Profeet Mohammed (vzmh) zei iets soortgelijks:

"Raadpleeg je hart. Rechtschapenheid is datgene waar je ziel en je hart zich rustig over voelen. En zonde is datgene wat je innerlijk onrustig maakt en wat in je borst stokt, zelfs al hebben de mensen je er herhaaldelijk een (goedkeurend) oordeel over gegeven." – overgeleverd in de 27e hadith in de 40 hadiths van imam An-Nawawi.

Critici zullen zeggen dat het lang geleden is dat de islamitische wereld met kennis heeft bijgedragen aan de wetenschap. Maar misschien wordt met de herontdekking van de islamitische filosofie over kennis, met andere woorden haar kennis over kennis, toch iets waardevols (her-)ontdekt. Want zeg eens eerlijk, is kennis als slechts een middel voor wereldlijk (eigen) succes niet tamelijk oppervlakkig. En is deze houding niet desctructief voor mens en natuur gebleken?

Kennis die slechts bedoeld is om de ander te domineren of de eigen ego te strelen is als een loze vrucht:

"Stel je kent de definities van alle stoffen en alles wat daarvan afgeleid is, wat heb je daar eigenlijk aan?
Ken de juiste definitie van jezelf. Dat is onontbeerlijk. En als je die eenmaal kent, vlucht er dan bij weg, uitzifter van het stof, opdat je de Ene bereikt die niet te definiëren is."-
Rumi

Kamel Essabane is het stilste jongetje van de klas dat toch begon te praten en zijn klasgenoten soms hard aan het lachen wist te maken. Hij overwon zijn angsten en maakte van praten voor groepen zijn beroep. Doordeweeks loopt hij met de pet op van docent islamitische godsdienst rond op een hogeschool en voorziet hij tevens diverse scholen van advies als onderwijsbegeleider identiteit en levensbeschouwing. Ook vertelt hij soms filosofische verhalen aan het Fahm Instituut. Af en toe plaatst hij vanachter zijn laptop in alle stilte een ernstige tekst op het net. Misschien dat iemand het leest.

Lees andere stukken van Kamel