Voorpagina Spiritualiteit

De Boom (1/2)

‘Ziet gij niet hoe Allah de gelijkenis van een goed woord geeft? Het is als een goede boom, waarvan de wortel hecht is en zijn takken reiken tot in de hemel. Deze brengt door het gebod van zijn Heer zijn vrucht voort in ieder jaargetijde. (…)’ (Koran 14:24-25) "Elke boom kun je aan zijn vruchten kennen, (…)" (N.T.- Lukas 6:44) 

‘Eid mubarak allemaal! De ramadan is voorbij. Deze maand bood ons de ideale gelegenheid om onze zelfbeheersing en wilskracht te trainen. Diegenen die de ramadan bewust hebben verricht, hebben daarmee een stevig fundament gelegd om de rest van het jaar goed door te komen. Immers, gezonde vruchten groeien aan gezonde bomen. Over bomen gesproken… het allereerste woord dat ik leerde lezen en schrijven was "boom", uit het bekende rijtje "boom, roos, vis, vuur, mus, pim etc.". Toeval of niet, de boom is een veelgebruikte metafoor in zowel wetenschap, filosofie als religie.

In de wetenschap wordt de stamboom van het leven bijvoorbeeld gebruikt om de evolutionaire relaties van verschillende organismen weer te geven. De filosoof Descartes gebruikte de metafoor van de kennisboom om de relatie tussen metafysica (onzichtbare wortels), de fysica (stam) en de andere wetenschappen (takken) te illustreren. De boom is ook een metafoor die in bijna alle religies voorkomt. Zo ook in de Islam.

De boom in perspectief

De boom kan vanuit verschillende perspectieven benaderd worden. Vanuit een wetenschappelijk, filosofisch of religieus (spiritueel) perspectief. Vanuit wetenschappelijk oogpunt kan de boom beschouwd worden als een interessant organisme dat bestaat uit een complexe organisatie van moleculen en cellen, die met zijn omgeving interacteert, koolstofdioxide inademt en zuurstof produceert, etc. Vanuit filosofisch perspectief is een boom een object alswel een concept waar verschillende interessante vragen met betrekking tot het bestaan en de betekenis van ‘boom’ kunnen worden gesteld. Vanuit religieus perspectief is het hele universum een theofanie. Een openbaring of manifestatie van het Goddelijke, oftewel tekenen (ayat) van God. Het doel van religie is de mens met het Transcendente te (her-)verbinden.

Vanuit dit perspectief is de centrale vraag hoe de boom als een manifestatie van het Transcendente ons dichter bij De Ene (Al-Wahid) kan brengen.

"Weldra , zullen Wij onze tekenen laten zien – tot aan de verste horizon en in henzelf, totdat hen duidelijk wordt dat dit waarachtig is." ( Koran 41:53)

De symboliek van de boom

Omdat God voorbij het menselijk gezichts- en beschrijvingsvermogen ligt, schieten (visuele) representaties en woorden tekort om het Goddelijke uit te drukken. Symboliek is een gemeenschappelijke taal waarmee aan de onbeschrijfelijke ervaring uitdrukking kan worden gegeven. De kracht van deze taal is dat ze een gemeenschappelijke taal vormt die alle mensen begrijpen. De boom is slechts één van de symbolen die de mens in deze taal gebruikte om de relatie tussen God, het universum en de mens te duiden. Aan verschillende bomen worden bovendien verschillende betekenissen gegeven in verschillende tradities.

Over het algemeen kan men stellen dat de boom symbool staat voor leven, groei, wedergeboorte, kracht en bescherming. Maar de boom staat ook voor een bron van voedsel en zegeningen als het een vruchtdragende boom is. Een vruchteloze boom staat vaak voor de dood, ziekte, kwaad of tegenspoed. De boom is in veel mythes de axis mundis, de centrale spil waar de wereld om draait. De boom representeert de macht van God om te scheppen en te vernietigen.

Een goede boom

De kleur van de Islam is groen. Dat is niet omdat het toevallig de lievelingskleur van de Profeet was. Groen is namelijk tevens de kleur van de natuur en het Paradijs. De Koran zegt ook dat de bomen en de rest van de natuur (uit overgave aan God) prostreren (Koran 55:6). Maar niet alle bomen zijn hetzelfde. De Koran geeft aan de hand van de metafoor van een boom een interessante vergelijking over het verschil tussen goede praat (en gedrag) en slechte praat (en gedrag).

‘Ziet gij niet hoe Allah de gelijkenis van een goed woord geeft? Het is als een goede boom, waarvan de wortel hecht is en zijn takken reiken tot in de hemel. Deze brengt door het gebod van zijn Heer zijn vrucht voort in ieder jaargetijde. En Allah geeft de gelijkenissen voor de mensen, opdat zij lering mogen trekken. En een slecht woord is als een slechte boom die ontworteld ter aarde ligt en geen vaste grond meer heeft.’ (Koran 14:24-26)

Een Profetische overlevering maakt een soortgelijke vergelijking. God’s boodschapper (vzmh) zei:

"De gelijkenis van een gelovige is als een frisse zachtaardige plant die door de wind soms krom wordt gebogen en soms recht wordt gemaakt. En de gelijkenis van de hypocriet is als een pijnboom die recht en star blijft totdat deze plotseling (door de wind) wordt ontworteld." (Sahih Bukhari, Boek 70, #546)

In deze passages wordt duidelijk gemaakt dat een goed woord of gedrag stevig geworteld is, en zich niet laat beïnvloeden door de wisselvalligheden (de wisselende weersomstandigheden) van alledag. De boom moet vasthouden aan datgene dat diep verankerd is (luisteren naar betrouwbare bronnen en het geweten) en niet aan rumoer en geroddel dat nergens op gebaseerd is.

Een tweede aspect is dat de boom ambitieus moet zijn. Zij moet proberen boven de dagelijkse wisselvalligheden en rumoer uit te stijgen richting het hemelse; dat wil zeggen aspiraties koesteren om boven haar eigen kunnen te reiken. We worden middels deze metafoor ook uitgedaagd om het geduld en de standvastigheid van een boom te combineren met haar flexibiliteit en nederigheid door met de wind mee te bewegen. Om zo evenwichtig te leven tussen Hemel en Aarde. Met onze voeten in de klei geworteld en onze armen naar Het Licht (An-Nur) reikend, de Hemel smekend om meer zegeningen (licht en water). Om met hulp van boven de vruchten van een gezonde boom te kunnen dragen waar de omgeving weer van kan genieten.

Bovenstaande Koranverzen moedigen ons ook aan om in alle seizoenen vruchten af te werpen. Dit herinnert mij aan een passage in het Nieuwe Testament (Marcus 11:12-14) waarin Jezus een vijgenboom vervloekte, omdat deze geen vrucht droeg buiten het seizoen. Door sommige moslims wordt deze passage graag geciteerd om aan te tonen dat Jezus niet de Alwetende kan zijn omdat hij verrast was dat de boom vruchteloos was. Door sommige atheïsten wordt de passage graag geciteerd om Jezus’ schijnbare onnozelheid en onrechtvaardigheid aan het licht te brengen (Waarom vervloekt hij een boom? Wie zijn er de dupe van?).

Beiden zijn duidelijk onwetend over het feit dat men het verhaal metaforisch moet opvatten en dat de vijgenboom staat voor het volk Israël. In combinatie met de Koranische verzen wordt voor mij duidelijk dat dit verhaal ons aanspoort om altijd te proberen vruchten af te werpen. Ook als de omstandigheden tegen zitten (buiten het seizoen) is er altijd wel iets dat je kan bijdragen aan je omgeving, al is het maar het delen van een goed woord.

"Een goede boom brengt geen slechte vruchten voort, en evenmin brengt een slechte boom goede vruchten voort. Elke boom kun je aan zijn vruchten kennen, want van distels pluk je geen vijgen en van doornstruiken geen druiven. Een goed mens brengt uit de goede schatkamer van zijn hart het goede voort, maar een slecht mens brengt uit zijn slechte schatkamer het kwade voort; want waar het hart vol van is daar loopt de mond van over." (Lukas 6:43-45)

Wordt vervolgd…

Kamel Essabane is het stilste jongetje van de klas dat toch begon te praten en zijn klasgenoten soms hard aan het lachen wist te maken. Hij overwon zijn angsten en maakte van praten voor groepen zijn beroep. Doordeweeks loopt hij met de pet op van docent islamitische godsdienst rond op een hogeschool en voorziet hij tevens diverse scholen van advies als onderwijsbegeleider identiteit en levensbeschouwing. Ook vertelt hij soms filosofische verhalen aan het Fahm Instituut. Af en toe plaatst hij vanachter zijn laptop in alle stilte een ernstige tekst op het net. Misschien dat iemand het leest.

Lees andere stukken van Kamel