Dit artikel is een bewerking van de lezing die Anne Dijk gaf tijdens het Grote Racismedebat 2014 te Rotterdam. Lees meer over het Racismedebat hier en hier.
Bismillahir Rahmanir Rahiem, in naam van Allah, de Barmhartige, de Erbarmer:
“En jullie moeten het evenwicht houden en verstoor het evenwicht of de weegschaal niet.” (55:9)
Sura Ar-Rahman spreekt mensen in dit vers aan op hun verantwoordelijkheid. De wereld is geschapen door God, maar wij moeten haar in evenwicht houden.
Ook de afscheidspreek of laatste khutba van de Profeet Mohammed (vrede zij met hem) is een prachtige inspiratiebron voor mij. Deze laat zien dat het zowel om gender-evenwicht als om raciaal evenwicht gaat. Hij zei hierin onder andere:
“Jullie vrouwen hebben recht over jullie en jullie over hen, behandel hen vriendelijk want zij zijn jullie partner.”
en:
“Niemand is superieur over een ander, behalve in devotie naar God. Arabieren zijn niet superieur over niet-Arabieren.”
Hoe expliciet wil je het hebben?
Paternalisme
Hiertegenover staat het concept van paternalisme. Paternalisme is het handelen van een heersend volk over een ander volk, of van een gezaghebber die denkt het goede te doen voor degenen over wie hij gezag heeft. Het gaat erom dat iemand de norm stelt en voor de ander bepaalt wat hij denkt dat goed is. Het probleem van discriminatie ligt echter juist niet bij de ander, maar in gelijkwaardigheid aan jezelf. Mensen komen er nu achter dat iemand opeens niet meer alleen de arbeidsmigrant, de schoonmaker, de zwarte Piet of de bakker is. Nee: het is ook je manager, je burgemeester en je specialist. Mensen moeten opeens leren accepteren in plaats van tolereren.
Tolerantie als gift
Deze noodzakelijke acceptatie irriteert menig bewoner van Nederland. Degene die tolereert had namelijk altijd de macht, want die verleende ruimte aan diegene die getolereerd werd. Per definitie een ongelijkwaardige houding, want degene die getolereerd wordt, zou eigenlijk dankbaar en nederig moeten zijn voor het feit dat hem die gunst verleend wordt. Nu eisen diverse mensen een gelijkwaardige positie op, en dat is angstaanjagend voor de dominante bevolkingsgroep – de ‘pater’ zo gezegd. Sterker nog: de Nederlandse taal en een Nederlandse modus worden nu zelfs gebruikt om die gelijkwaardige positie op te eisen! Maar wel met behoud van eigen identiteit en dat is op zijn zachtst gezegd mindblowing voor de pater, die diens machtspositie aangetast ziet worden. Die normstellende wordt niet meer geaccepteerd als normsteller. Als een minderheid dus werkelijk emancipeert wordt Nederland opeens daadwerkelijk te klein.
Piet
Zwarte Piet werd getolereerd omdat hij een dienende functie had. Sommigen zeggen dat Piet juist vrijgemaakt was van slaaf tot knecht. De precieze waarheid kunnen we vermoedelijk nooit meer achterhalen, Allah weet dit beter. Het boeit me eerlijk gezegd ook niet. Want het is nu 2014, en Piet heeft net als iedereen recht op emancipatie als persoon met een volledig eigen wil, die niet meer bevrijd hoeft te worden dóór, en bij de gratie van, witte mensen. Piet heeft net als iedereen zelfbeschikkingsrecht.
Iedereen mag namelijk zelf kiezen hoe eruit te willen zien. Dat is precies dezelfde kwestie als de hoofddoek. Ik snap dat je het niet snapt, daar vraag ik ook niet om: ik vraag of ik simpelweg mijn eigen keuze mag maken, en dat je me gewoon serieus blijft nemen.
Verhoudingen
Ga niet plotseling mensen kleineren vanwege hun uiterlijk, zoals ik zelf meemaakte. Ik was manager in een concern: zonder hoofddoek werd me vaak gevraagd of ik de eigenaar was. Later met hoofddoek, nog wel door moslima’s, werd positief geuit dat het ‘zo leuk’ was dat ik in dat concern ‘mocht’ werken met een hoofddoek, en of ik soms stage liep? Ergo: ik mocht dankbaar zijn dat mijn hoofddoek getolereerd werd. En ik was gedegradeerd van directeur naar stagiaire, en dit gebeurde in de ogen van zowel moslims als niet-moslims. We hebben het geïnternaliseerd.
Paternalisme gaat diep. Het is het gevoel dat je jezelf essentieel als beter dan de ander ervaart. Het is ‘white male supremacy’, en zelfs de sexy witte vrouw doet er lekker onderdrukt aan mee. Laten we wel wezen: zoals ik de westerse cultuur heb ervaren, is de vrouw vooral geëvolueerd van het recht van het aanrecht, naar de plicht van seksueel lustobject. En ik zeg je eerlijk, zolang auto’s en mijn o zo geliefde motorbikes worden verkocht met de gratie van ge-bikini-de vrouwen, draag ik mijn hoofddoek met trots. Ik kies zelf wat je mag zien en niet, en betalen? Dat mag je voor de activiteiten van mijn hersenen. Dat noem ik zelfbeschikking.
Die paternalistische houding reikt uiteraard nog verder, zo liet Femke Halsema blijken in haar beruchte tv-serie. Eerlijk gezegd vond ik het tot vandaag te oninteressant om er aandacht aan te geven, maar het was diezelfde houding van superioriteit die me wel degelijk irriteerde. Haar moeder had bepaalde dingen óók meegemaakt, dus ze kon zich ‘oh zo goed’ inleven. Maar, nu komt het: zij had zich daarvan losgemaakt, nu jullie nog! Ze wil het ‘oh zo graag’ snappen, en ze bedoelt het ook oh zo goed. En dit is precies paternalisme. Ze heeft medelijden, zij voelt zich dus boven de ander staan. Zij legt de norm van wat normaal is, of beter nog, het ideaal is.
Spiegel
En daarom is het concept van een bekeerling soms handig om voor te houden als een spiegel aan de Nederlander, maar ook aan de van huis uit als moslim opgevoede medemens. Het kan prachtig verduidelijken dat culturen en religie essentieel andere dingen kúnnen zijn. Want wie heeft nu de waarheid in pacht? Wie is de ‘echte’ moslim, wie is de ‘echte’ Nederlander, en wat is nu de ‘echte’ aard van zwarte Piet?
De echte waarheden boeien niet eens, het probleem is juist dat iedereen claimt de waarheid te hebben. Ik roep dan ook op om het bewustzijn van de uitspraak ‘Allahu Alem’ – God weet het ‘t beste- te benadrukken en te overpeinzen. Want dat behoort ons nederig te houden, alleen God weet wat de waarheid is – wij weten deze per definitie níet.
Gelijkwaardigheid vraagt om gevoelens te erkennen en serieus te nemen. Is dat nou teveel gevraagd, medemenselijkheid?! Als het probleem werkelijk de kleur van mijn huid of de lap stof over mijn hoofd was, deden we echt niet zo moeilijk. Het ligt veel dieper: paternalisme is in essentie een superioriteitscomplex; een soort van ogenschijnlijk onschuldig racisme anno 2014.
Eigen waarheid
God heeft bewust iedereen anders geschapen, opdat we elkaar zouden leren kennen. Zodat wij met z’n allen die balans gaan maken en behouden. En dan kom ik nogmaals bij mijn grote voorbeeld uit. Toen de Profeet (vzmh) naar Medina emigreerde, sloten alle mensen een verbond, 0ok wel de grondwet van Medina genoemd. Daarin stond dat Joden, moslims en veelgodenaanbidders één ummah/gemeenschap vormden, en dat als iemand van hen aangevallen werd, iedereen elkaar moest helpen. Ook stond er dat niemand elkaar zou lastig vallen met elkaars geloof.
Als we de hoogmoed der waarheidsclaims zouden verruilen voor nederigheid en niets meer aan anderen opdringen, en elkaar in onze strijd steunen, dan zouden we vermoedelijk een stuk dichter bij een gezamenlijke Ummah en vredigere wereld komen.
Wa Allahu ‘Alem. En God weet het ’t beste.
Anne Dijk
Anne Dijk (1986) is religiewetenschapper en islamoloog met een specialisatie in Islamitische Jurisprudentie (Usul al-Fiqh), Gender en Autoriteit in de islam. Zij heeft een enorme nieuwsgierigheid om alles te willen begrijpen. ‘Waarom’ is de rode-draad-vraag waar ze haar werk van heeft gemaakt. Ze is eigenaar van FAHM instituut, een onafhankelijke instituut dat zich bezig houdt met een dieper begrip (fahm) van islam-gerelateerde zaken.Lees andere stukken van Anne
7 Reacties op "Racistisch paternalisme vermomd als religiekritiek"
MashaAllah wat een prachtig artikel! Moge Allah je belonen voor je inzet.
Amen, amen, amen!
Ik kan niets anders zeggen dan chapeau, Allahu Akbar. Prachtig verwoord, krachtig gezegd. Ik ben dankbaar voor je zijn, wijsheid en moed. Ik voel en ervaar wat je bechrijft volkomen en had het niet beter kunnen uitleggen.
Ik raad een ieder aan dit te lezen.
Beste Anne Dijk,
Ik heb je lezing bijgewoond op het Grote Racisme debat en ik ben bijzonder onder de indruk van jouw kennis en performance. Het was een zeer krachtige lezing met hele scherpe statements. Chapeau! Moge Allah Subhannahu Wa Ta’Ala je belonen voor je wijsheid en inzet om je kennis te verspreiden.
Mooi genuanceerd stuk, goed geschreven, Masha Allah
Ik kan weinig met dit verhaal omdat het de ene stereotiep inruilt voor de andere. Bij de ene vrouw die een hoofddoek draagt voel ik een uitstraling van … kijk mij is eens lekker vroom zijn met mijn mega hoofddoekje. En bij de ander zie ik het hoofddoekje amper en voel ik direct de gelijkheid in de communicatie. Bij de ene westerse vrouw voel je het etaleren van de lusten bij de ander voel je zelfbewust ervaren sexualiteit die niet verborgen hoeft te worden maar ook geen opzichtigheid wil uitdragen. Kortom, zowel je religie als je sexualiteit uitdragen kan heel bevoogdend en paternalistisch zijn. Overigens heeft de Iraanse zwarte Piet ‘Hadji Firoez’ vele eeuwen islam overleefd en is door Unesco zelfs erkend als cultureel werelderfgoed. Maar daar hoor je dan weer iets minder over.
Zondermeer een prachtstuk waar meer dan genoeg van te leren valt.
Mooi geschreven
Wat ik me alleen afvraag. Hetgeen wat je hier beschrijft heeft zijn ontstaansgronden vooral door de houding van moslim mannen, althans in mijn opinie. Ik heb ooit contact gehad met een arts (als verpleegkundige) die aanvankelijk weigerde met mij te praten omdat ik een vrouw ben. Hij sommeerde mij koffie voor hem te regelen en een mannelijke gesprekspartner. Ik heb toen duidelijk gemaakt dat ik geen mannelijke collega ging roepen en dat hij gewoon met mij moest praten. Ik ben ongeveer een uur lang toe tot op het bot toe vernederd. Uiteindelijk wel een mannelijke collega er bij geroepen omdat ik goede zorg voor de patiënt op dat moment belangrijker vond dan deze moslim te overtuigen dat vrouwen ook bekwaam kunnen zijn. En overigens ook omdat er de nodige tegenoverdracht optrad mijner zijde.
Hoe kan ik dit mijn beeld over hoe moslims vrouwen zien niet laten beïnvloeden? Natuurlijk als dit een incident had dan had ik het gezien als iets van deze man persoonlijk. Maar helaas lijkt dit veelal meer de norm te zijn dan de uitzondering.