Radicaal Islamisme, Kemalisme, Salafisme en Socialisme. Wat hebben al deze ideologieën met elkaar te maken? Hieronder volgt een interview (vertaald vanuit het Turks) met Mufit Yüksel die het historische proces van Islamisme in Turkije beschrijft. Yüksel is een koerdische socioloog uit Turkije, is de zoon van een islamgeleerde en de jongere broer van de geliquideerde Islamist Metin Yüksel. Iemand die dus van kleins af aan erg thuis is in het veld. De redactie is het niet persé op alle punten eens met Yüksel, maar vond zijn analyse over de verschillende krachtvelden — met name de ideologie van het politieke Islamisme — die de afgelopen decennia en zelfs eeuwen de situatie in Turkije en andere landen in de regio hebben mede bepaald, interessant genoeg om dit interview te vertalen. Veel leesplezier toegewenst.
Is islamisme volgens u een moderne ideologie of een moderne interpretatie van de religie?
Islamisme is niet de religie zelf, maar meer een ideologische omkadering van islamitische waarden. Islam als een ideologie beschouwen, betekent (Godbehoede) dat verzen in slogans worden veranderd. Derhalve komt islamisme voort uit een nederlaagpsychologie en groeit het in de islamitische wereld als een nederlaagideologie. Twee hoofdstromingen hebben deze nederlaagpsychologie tegenover het Westen doen rijzen. De eerste stroming is het Kemalisme (afgeleid van de naam Mustafa Kemal Atatürk) en de tweede stroming het Islamisme. Beiden worden door nagenoeg dezelfde reflexen gestuurd.
Vreemd? Wat voor overeenkomsten zijn er tussen het Kemalisme en het Islamisme?
Kemalisme vond een ontworteling van de islam nodig om het Westen weerstand te bieden. Islamisme geloofde dat religie binnen het westerse en het verlichte denken gereformeerd diende te worden. Dus zowel de Kemalisten als de Islamisten presenteerden de islam de rekening. Islamisten hebben een nieuwe islamitische visie geprobeerd te kweken, door de traditionele islam en de Ahlu Sunnah te verlaten. De gevolgen hiervan waren nog negatiever dan het Kemalisme. Want door het van binnenuit te veranderen, hebben ze de Ahlu Sunnah beschadigd. Er ontstond een islamitische cultuur die de overdrachtcultuur van de Koran en de hadith buitensloot. Vervreemding van het Ahlu Sunnah gedachte ontstond voornamelijk door de vertalingsinitiatieven in de jaren ’50.
Hoe zijn de vertalingen begonnen van salafistische en islamistische Arabische schrijvers?
Ik zal openlijk praten en zeggen dat, moge Allah hem vrede geven, Salih Özcan één van de voorlopers hiervan is geweest. Özcan had in zijn studentenjaren zowel contact met Bediuzzaman Said Nursi als ook nauwe contacten met de Arabische wereld. Bediuzzaman, die zich juist afzette tegen politieke Islamisme, gaf Salih Özcan de opdracht om de Risale-i Nur (boeken van Said Nursi) te verspreiden in de Arabische wereld. Echter, in plaats van de Risale-i Nur te promoten in de Arabische wereld, heeft hij hun literatuur naar Turkije geïmporteerd en verspreid. De literatuur die het theoretische raamwerk van het radicale politieke islamisme heeft gevormd, werd voornamelijk via de Hilal vereniging van Özcan verspreid in Turkije. Tafhim van Mawdudi en de boeken van Sayyid Qutub werden in die jaren vertaald. Die literatuur heeft later de kaders gevormd van radicale islamistische bewegingen in Turkije.
Hoe heeft radicale Islamisme, die zich ageert tegen Tasawwuf, voet aan de grond gekregen in Turkije waar de Tarikat traditie zo sterk is?
Inderdaad, in Turkije heb je een serieuze Tarikat en Tasawwuf traditie. Zelfs de politieke partijen van Erbakan, voormalige leider van Erdogan (later gebroken), namelijk de Milli Nizam en de Milli Selamet partijen, kwamen voort uit de Gümüshanevi (tarikat) traditie. Maar na verloop van tijd kwamen ze almaar verder te staan van deze traditie. Bepaalde tarikatkringen hadden weliswaar de culturele ontworteling van de traditie in de gaten, maar niet de politieke ontworteling. Vanaf de jaren ’50 zochten religieuze groeperingen naar wegen om erkend te worden door de staat, tijdens de periode van de één-partij-staat in Turkije. Deze zoektocht heeft uiteindelijk radicale Islamisme doen versterken. Door zich te positioneren tegenover de staat, heeft het Islamisme terrein kunnen winnen. Toen Mehmet Zahid Kotku Efendi (sheikh van tarikat) nog leefde, bleef de invloed van het radicale Islamisme beperkt tot de tasawwuf/tarikat kringen. Na zijn dood hebben echter vele groepen het radicaal Islamistische jargon overgenomen.
Hoe heeft de revolutie van Ayatollah Khomeini de radicale Islamistische golven beïnvloed?
De revolutie in Iran was van invloed op een aantal groepen in Turkije. Sommigen veranderden in die tijd zelfs van stroming (van soennisme naar sjiisme). Deze ontwikkelingen versnelden de ontwortelingen van de traditie en kennis zoals gepraktiseerd door Ahlu Sunnah. We kunnen stellen dat het radicale Islamisme in die tijd zijn piek had bereikt. Na de coup d’état op 12 September 1980 in Turkije, waarbij ook de Milli Selamet Partij (van Erbakan) er (als brug) tussenuit ging, ontstonden er overal radicaal Islamistische groepen die de boeken van Sayyid Qutub en Mawdudi lazen. Iedereen denkt dat het sjiisme werd verspreid in Turkije na de revolutie in Iran, maar het was meer de ideologie van het salafisme en radicaal Islamisme die werd verspreid. Eerst werd er een band gecreeerd tussen de Moslimbroederschap en Milli Türk Talebe Birligi (Eenheid van Nationale Studentenvereniging, MTTB). De Milli Mücadele Birligi (Vereniging van Nationale Strijd) raakte in de tijd van Necmettin Erisen weer beïnvloed door Hizbu’t-Tahrir. Hizbu’t-Tahrir was een beweging die Tasawwuf weigerde en waarin het salafisme de overtoon had. De Milli Mücadele groep werd dus op islamitisch vlak beïnvloed door de gedachte van Hizbu’t-Tahrir. An Nizam-u’l-Islami van Nabhani was hierbij erg effectief.
Hoe werd radicaal-links beïnvloed, die die tijd erg sterk was?
De socialistische guerilla bewegingen hebben ook de Islamisten erg beïnvloed. Sterker nog, de Islamistische bewegingen leden aan een minderwaardigheidscomplex tegenover Links. Bewegingen als MTTB en Akincilar probeerden de socialistische bewegingen te imiteren. De huidige terminologie van de radicale Islamisten die sterk anti-imperialistisch is, is terug te leiden naar de imitaties van deze socialistische guerilla bewegingen. Deze oppositionele terminologie is geleend van de radicaal linkse, socialistische guerilla bewegingen. De islamitische groepen die vanaf de jaren ’80 geweld gebruikten, zijn het product van deze linkse retoriek. In de jaren ’70 werd hierover geruzied binnen de MTTB.
Welke positie nam de MTTB in tijdens de clash tussen poltiek rechts en politiek links in de jaren ’70?
In die tijd had de Erenköy djamaah veel invloed op de MTTB. Sami Efendi (sheikh van die tarikat) besloot om zich niet te mengen in deze clash, maar andere groepen vonden juist dat ze zich niet afzijdig konden houden. Necip Fazil steunde deze groepen. ‘Meng je in de Rechts versus Links-clash’, zei hij. Vervolgens heeft hij samen met Erbakan gebroken met de MTTB. Sommige groepen braken niet met de traditie. Mijn overleden broer, Metin, stichtte bijvoorbeeld de Fatih Akincilar Dernegi, welke niet was geradicaliseerd. Ze lazen wel de werken van Islamistische schrijvers, maar er kwamen nog steeds (tarikat)sheikhs preken geven.
Hoe keken de islamistische groepen tegen de staat aan?
Uiteraard bleef de staat niet stil zitten, terwijl de ideeën over de Islam in Turkije aan het veranderen en radicaliseren waren. Ze namen bij veel van deze groepen de controle over door middel van infiltranten. Dus de ‘taghut’ (goddeloze) staat infiltreerde bij de radicale Islamisten. Er ontstonden kleine groepjes rondom uitgeverijen die niet schroomden om takfir uit te roepen over anderen, dus andere moslims tot ongelovigen te verklaren. De koerdische mensen binnen het radicale Islamisme zochten hun heil uiteindelijk bij de PKK, een deel werd liberaal of werd links. Sommigen sloten zich aan bij Birikim (radicaal links). Maar toen de Refah Partij (van Erbakan) meer invloed begon te krijgen, gingen de meesten zich hierbij aansluiten. Ze pakten hun deel van de taart; sterker nog het grootste gedeelte ervan.
Hoe kan het dat mensen zich van het Islamisme naar de PKK of Links keerden?
Omdat ze de islam niet binnen zijn historische kaders, met het begrip van Ahlu Sunnah, hadden begrepen, maar hun begrip verkregen binnen het concept van de Koude Oorlog ideologie. Met het einde van de Koude Oorlog stortten ook de ideologische kaders van de Islamisten in. Zoals vele linkse groepen, keerden sommige islamistische groepen zich ook tot het nihilisme. Ze hebben geen begrip van de islam die vanuit de traditie voorkomt.
Beleeft het Islamisme zijn gouden tijdperk onder de huidige AKP regering?
Nee, dat kunnen we niet stellen. De regering (AKP) probeert na de Syrië gebeurtenissen een Islamistische visie te ontwikkelen, en probeert het te doen herleven. Islamisme werd beschouwd als een politieke samenwerking met de Moslimbroederschap. Het is de droom van een ieder die vanuit de Milli Görüs (Nationale Visie, gesticht door Erbakan) traditie komt, namelijk de droom van neo-Ottomanisme. Deze nostalgie is dus opnieuw in beweging. Nu heeft zich een nieuwe terminologie ontwikkeld. Ik noem dit de neo Enverci Islamisme. Denk aan gedachtes als: Kurdistan gaat zich bij ons voegen, wij gaan Palestina en Syrië overnemen etcetera. Dit is de islamistische versie van het Armagedonische, messiaanse begrip. Het wordt op een bewuste manier door bepaalde krachten ingepompt. En sommige kringen, die voortkomen uit de Milli Görüs traditie, vinden deze gedachte aantrekkelijk.
Is de drijfkracht van de AKP regering eerder radicaal Islamisme dan Milli Görüs?
De drijfkracht van de islamitische kringen binnen de politiek is altijd radicaal Islamisme geweest. Dus niet de mensen die vanuit de Milli Görüs traditie komen. In de jaren ’80 scheidden de wegen tussen de radicale Islamisten en Milli Selamet (toenmalige partij van Milli Görüs) zich volledig. Na de periode van Refah Partij (de latere partij van Milli Görüs), keerden de Islamisten terug op dit gebied als drijfkracht. De Islamistische figuren die vandaag de dag als motor fungeren voor de regering, zijn dus mensen die voortkomen uit de zojuist beschreven afscheidingen. Milli Görüs heeft überhaupt niet de middelen om een theoretische kader te produceren die als motor kan fungeren. De meeste radicale Islamisten zijn ideologische deserteurs.
Kunnen we stellen dat Islamisme een salafistische ideologie is die wordt beïnvloed door Saoedi Arabië?
Ja, toen Koning Faisal, Suud bin Abdulaziz van zijn troon stootte, volgde hij in tegenstelling tot zijn voorgangers een Islamistische politiek. Hij had onenigheid met de VS en richtte de Islamitische Conferentie op. Ook Rabitah werd in die tijd opgericht. Met alle islamitische groepen werden er relaties gestart en onderhouden. In die tijd zochten de gevluchte leiders van de Moslimbroederschap assiel in Saudi Arabië. Zo coöpteerde Saudi dus ook de Moslimbroederschap. De leiders van de Moslimbroederschap schreven in die tijd over Ibn Taymiyyah en Ibn Qayyim al-Jawziyyah en werden dragers van het begrip van het ideologische salafisme.
Dus werd het radicale Islamisme in de Arabische wereld verspreid via de Broederschap?
Ja, de Broederschap werd de motor van het Islamisme. Maar de basis ervan werd gelegd in de 19e eeuw toen het salafisme aan kracht won. Muhammed Abduh en Rashid Riza waren voorstanders van het moderniseren van het geloof om zo tegenwicht te bieden aan het Westen. Salafisme/Wahhabisme is een vreemde manier van modernisering, terwijl ze juist claimen terug te gaan naar de tijd van de nobele profeet en de vrome voorgangers. Hierbij zagen ze de Ahlu Sunnah gedachte als een belemmering. Zij (Abduh en Riza) gebruikten de werken van Ibn Taymiyyah om als een bulldozer de Ahlu Sunnah te breken. Hassan al Benna die roots heeft in de Sjazali traditie (tarikat) werd ook beïnvloed door het salafisme. De naam Ihwaan (broederschap) heeft al Benna ook afgeleid in de jaren ’20 van de Ihwaan beweging in Saudi Arabië. Abduh heeft zijn roots in de Halwati traditie, maar moslimschap veranderde in de handen van deze schrijvers in een moderne ideologie.
Termen als de ‘onderdrukten’ en ‘imperialisme’ lijken verdacht veel op links jargon. Wat is de bron hiervan?
Islamisme is enorm beïnvloed door de ideologie van de tijdperk van de Koude Oorlog. Socialisme heeft Islamistische denkers erg beïnvloed. Nasser probeerde een seculiere socialisme toe te passen en Islamistische prominente denkers wilden een islamitisch-socialistische theorie ontwikkelen. Mustafa Sibai schreef een boek genaamd: islamitisch socialisme. Het werd zo erg beïnvloed door het socialisme dat er islamitische tegenhangers werden ontwikkeld van socialistische definities. Denk hierbij aan de definitie ‘taghut systeem’. De termen die in de Koran voorkomen, werden tot slogans gemaakt en toegepast binnen socialistische kaders. Daarom is Islamisme een ideologie van de tijdperk van de Koude Oorlog.
Redactie
Wij Blijven Hier werd in 2005 opgericht, omdat ze vonden dat ze er nog niet waren. Inmiddels zijn ze 3000 bijdragen rijker, die vrijwillig door beginnende én gearriveerde verhalenvertellers worden geschreven. Verschillend van columns, persoonlijke ervaringen tot verborgen nieuwsfeitjes. Ze kijken op hun eigen manier tegen de wereld aan, en vertellen zélf het verhaal. Wie zijn ze? Kijk om u heen. Want ze zijn hier. Zij Blijven Hier!Lees andere stukken van de WBH Redactie
13 Reacties op "Mufit Yüksel: Islamisme ideologie uit Koude Oorlog tijdperk"
Wat leuk dat wijblijvenhier hier aandacht aan besteed! Turkije heeft veel te bieden op intellectueel gebied waar de moslims in NL veel van kunnen opsteken.
Mufit Yuksel is een aardige, warme en belezen man. 3 Jaar geleden in de zomer dronk ik ’n keer ’n kop thee op ’n terrasje in Fatih en toen bleek hij tot mijn verrassing het tafeltje naast me te zitten, en deelde zijn kennis van manuscripten van sufi-tafsirwerken met me. Zulke dingen kunnen alleen in Istanbul :)
Moge Allah zijn overleden vader en broer veel genade geven. Het zou leuk zijn wat meer over deze bijzondere familie op WBH! te lezen.
Ik heb het verhaal drie keer gelezen, maar alles wordt hier door elkaar gehaald.
Interessant stuk. Kost een paar keer lezen voor een leek als ik, maar daar is nooit iemand slechter van geworden.;)
Gharib, wat wordt er door elkaar gehaald?
Modernity deprives us of the most basic right of all: the right to be traditional – sh. Abdal Hakim Murad
In hoeverre zijn op dit moment de tegenstellingen tussen Soennieten en Sjiiten (spelling wsch fout ) in Nederland relevant binnen de “jonge generatie moslims” ? Binnen het “jonge generatie christenen” ( jong overigens niet afhankelijk van leeftijd) is de tegenstelling protestant – katholiek in de laatste 30 jaar goeddeels verdwenen.
Misschien een idee voor WBH om een soort “vraag de islam” rubriek te beginnen met betrekking tot dit soort basale, a- politieke vragen die leven bij een hoop mensen.
Een stevig moderatiebeleid zal ongetwijfeld
noodzakelijk zijn, maar dat kun je gewoon in de koptekst verwerken.
Het ene keer geeft de schrijver mij het gevoel dat inderdaad ”islamitische ” groeperingen ver verzeild zijn geraakt van de Ahlu Sunna. Maar daarna rept de schrijver over salafisten van de moslimbroederschap bijvoorbeeld. Ahlu sunna en salafisten zijn mensen die het pad van de profeet Mohamned
(vrede zij met hem), zijn metgezellen, de opvolgers en de opvolgers van de opvolgers bewandelen. Moslimbroederschap, soefisten, politieke partijen met een islamitische tintje hebben niet zoveel te maken met Ahlu Sunna. Er zijn groeperingen, zoals IS, die verklaren zich zelf als Salafisten, jihadisten, terwijl het khariejiten zijn. Een groep die tijdens de periodes van Othmaan ibn Affaan en Ali (moge GOD tevreden met hen zijn ) buiten de Ahlu Sunna zijn gaan gevallen tot aan heden. Ze veketteren zelfs moslims. Moslims en intellectuele niet-moslims moeten dit onderscheid kunnen maken.
In the book, a British spy named Hempher, working in the early 1700s, tells of disguising himself as a Muslim and infiltrating the Ottoman Empire with the goal of weakening it to destroy Islam once and for all. He tells his readers:
“when the unity of Muslims is broken and the common sympathy among them is impaired, their forces will be dissolved and thus we shall easily destroy them… We, the English people, have to make mischief and arouse schism in all our colonies in order that we may live in welfare and luxury.”[5]
Hempher intends ultimately to weaken Muslim morals by promoting “alcohol and fornication,” but his first step is to promote innovation and disorder in Islam by creating Wahhabism, which is to gain credibility by being on the surface morally strict. For this purpose, he enlists “a gullible, hotheaded young Iraqi in Basra named Muhammad ibn Abd al-Wahhab”. [4] Hempher corrupts and flatters Wahhab until the man is willing to found his own sect. According to Hempher, he is one of 5,000 British agents with the assignment of weakening Muslims, which the British government plans to increase to 100,000 by the end of the 18th century. Hempher writes,
“when we reach this number we shall have brought all Muslims under our sway” and Islam will be rendered “into a miserable state from which it will never recover again.”[5]
OK Meliha, handig om er even aan toe te voegen:
https://en.wikipedia.org/wiki/Memoirs_of_Mr._Hempher,_The_British_Spy_to_the_Middle_East#Analysis
waarin een aantal bronnen geciteerd staan die dat book weerleggen (ipv dat allemaal hier te copieren). In het bijzonder een steekt er boven uit: de Engelsen waren helemaal niet in dat gebied beschreven in dat boek in midden 18e eeuw. :-) :-)
Het artikel/blog post is verder heel informatief vind ik om iets meer van de fragmentatie en diens geschiedenis in de Islam te begrijpen.
@siraj, er is niets tegen om “traditional” te zijn.
De wereld verandert, percepties veranderen, en we groeien verder en ontwikkelen ons. Dat betekent vaak ook dat zaken die we vroeger normaal vonden nu niet meer zo vinden. En helaas gaat “traditional” (in welke samenleving ook maar, in welke religie ook maar) vaak ten koste van bepaalde groepen, andere religies of cultureel erfgoed. Of het staat in contrast met onze huidige wetenschappelijke kennis (b.v. creatie in Christendom vs. evolutie). Dan wordt “traditional” is ook een ontkenning van de verworvenheden van de Renaissance en een gebrek aan vrijheid voor de “non traditionals”.
Maar “traditional” kan ook “traditie” zijn zoals b.v. Zwarte Piet en ook zo’n concept kan aan vervanving toe zijn simpelweg omdat we nu vinden dat dat soort stereotiepen niet langer kunnen.
Dus nee… ik vind “traditional” i.h.a. minder positieve connotaties hebben omdat het de vooruitgang blokkeert.
Rec: de ene keer…..
Rec: Zijn gaan vallen
@meliha
”Hempher corrupts and flatters Wahhab until the man is willing to found his own sect. According to Hempher, he is one of 5,000 British agents with the assignment of weakening Muslims, which the British government plans to increase to 100,000 by the end of the 18th century. Hempher writes,”
Ben geen salafist,talafist etc en nog steun ik die saudi gespuis maar als we het hebben over degene die bezig zijn om de ummah kapot te maken dan kijk ik eerder naar degene die islam willen mixen met hun begeerten om zodoende een nieuw soort islam willen introduceren. Wat leidt naar zogenaamde moslims die met hun ”eigen” interpetatie veel onwetendheid uitkramen maar eigenlijk weinig inhoud hebben.
Om een lang verhaal kort te maken, idioten en hypocrieten heb je in alle soorten en maaten dus doe niet alsof het kwaad in 1 hoek zit.
@Harold
”Dus nee… ik vind “traditional” i.h.a. minder positieve connotaties hebben omdat het de vooruitgang blokkeert.”
Wie bepaalt wat modern is? Wat omschrijf jij als modern? Ik wil dat eerst weten alvorens ik ga reageren op jouw argument.
@Harold
De koloniale machthebbers als de Engelsen hebben zich al ver voor het begin van de twintigste eeuw met het Ottomaanse Rijk bemoeid. Omdat ze bang waren voor de opmars van de Turken en de islam, zijn ze een tegenoffensief begonnen.
Het zijn de memoires van Hempfer, een enkeling die de opdracht krijgt om verdeeldheid te zaaien. Hij was natuurlijk niet de enige in zijn tijd.
Veel later zou ook Lawrence of Arabia de arabieren gebruiken. Hij beloofde Hoessein bin Ali, dat hij koning zou worden van grote gebieden in het Midden-Oosten als hij samen met de Engelsen de Turken zou verdrijven. Na de Turken in dat gebied verslagen te hebben, kon Hoessein bin Ali natuurlijk fluiten naar zijn droom.
De Engelsen en Fransen stelden in het geheim een overeenkomst op,
het Sykes-picotverdrag. Ze werden de koloniale machthebbers over Syrië, Irak, Jordanië, Libanon, Palestina en hertekenden de nieuwe geopolitieke kaart van het Midden-Oosten.
Later werd de staat Israël gesticht.
Sindsdien is er ellende, oorlog, verdeel en heers spelletjes.
Ook Daesh is niet uit de lucht komen vallen.
Ik heb de samenvattende stukken geparafraseerd. Geïnteresseerden kunnen zelf research doen.
@Hasan
Het is een invalshoek. Ik heb het juist aangestipt, omdat het nooit benoemd wordt.
Tegenwoordig zijn er duizenden vluchtelingen uit Syrië en Irak.
Ze vluchten voor de IS. Mensen zamelen geld en voedsel voor hen in. Het is dweilen met de kraan open.
Het gaat mij om de echte spelers achter het rookgordijn.