Hey Mister Policeman, I Don’t Want No Trouble

De politie en de zeven geitjes
“Doe voor niemand open, de boze wolf ligt op de loer en wil jullie opeten”, zei mama-geit nog tegen haar zeven kleintjes voordat ze het huisje in het bos verliet om wat boodschappen te doen. En zo bleef de deur dan ook gesloten toen de wolf zijn eerste poging waagde. Door zijn zware stem wisten de geitjes meteen dat het de wolf was. De tweede keer zette de boze wolf een zachte stem op, maar de kleine geitjes zagen zijn grote donkere poot op de vensterbank. “Ga weg, boze wolf!” De derde keer was het raak. Met een vriendelijke stem en een witte poot lukte het de wolf toch om de geitjes voor de gek te houden. De deur ging open, de wolf stormde binnen en zes geitjes werden opgeslokt. Alleen het kleinste en slimste geitje kon het navertellen. Hij had zich in de klok verstopt.

Knock, knock. Who’s there?
Een  jonge Nederlandse moslima krijgt onverwachts bezoek. De politie staat voor haar deur. Ze willen binnenkomen en vuren meteen vragen op haar af die gaan over haar gezin, Syrië en radicalisering. Er is een melding binnengekomen, zo stellen ze zonder nadere uitleg, en dat moeten ze even komen verifiëren. Kan dat zomaar? Mogen ze op elk willekeurig moment jouw huis binnenkomen en vragen stellen? Toen mij na deze gebeurtenis om raad werd gevraagd, besloot ik dat het tijd werd voor een snelcursus burgerrechten.

“If you was white, you’d be alright”
Burgerrechten worden je als rechtenstudent met name voorgeschoteld tijdens het vak strafprocesrecht. Een vak dat ik altijd een beetje saai vond. Al die formele regeltjes kwamen voor mij niet echt tot leven in de studieboeken. Dat veranderde toen ik de verhalen las van Nelson Mandela in zijn boek ‘De lange weg naar de vrijheid’. In de apartheidsstaat die Zuid-Afrika was, waren de rechten die je had afhankelijk van je kleur: ”If you was white, you’d be alright. If you was brown, stick around, but as you’s black, oh brother, get back”(Big Bill Broonzy). Mandela was jurist en kende de enkele rechten die hij had als zijn broekzak. Niet zijn verhalen over hoe hij als Afrikaanse advocaat zijn cliënten in de rechtszaal verdedigde, maar juist zijn overwinningen bij de vele gehate staandehoudingen, aanhoudingen en huiszoekingen maakten de meeste indruk op mij. De agressiviteit van agenten werd vrijwel direct in de kiem gesmoord wanneer ze beseften dat de ondervraagde meer van het recht afwist dan de vrager. Kennis bleek macht.

Wij leven niet in een apartheidsstaat en ik wil allerminst de indruk wekken dat politieagenten boze wolven zijn die je zullen opeten als je de deur opent. De politie is er om ons te beschermen, maar daarnaast hebben agenten een opsporingstaak. Die taak wordt soms preventief uitgevoerd. Op het moment dat bepaalde groepen, zoals etnische minderheden, vaker worden onderworpen aan politiecontroles kun je spreken van etnisch profileren. Dat gebeurt in Nederland wel eens, best vaak eigenlijk, zo blijkt uit vele onderzoeken van onder andere Sinan Çankaya (antropoloog) en Amnesty International.

Dit fenomeen is niet iets nieuws, zo vertelt mr. Spong (advocaat) mij. Zo’n twintig jaar geleden behartigde hij de belangen van een cliënt die slachtoffer was geworden van etnisch profileren en dus van discriminatie. De rechter wees dit echter van de hand. Ook in twee recente zaken zijn de cliënten die hij vertegenwoordigde in het ongelijk gesteld. Als slachtoffer van discriminatie is het vaak moeilijk achteraf ‘je recht te halen’. Gelijk hebben en gelijk krijgen zijn in de rechtspraktijk twee verschillende dingen. Om je gelijk te krijgen heb je bewijs nodig en dat kan bij veel vormen van discriminatie best lastig zijn.  Reden te meer om in een vroeg stadium bewust te zijn van je rechten, dit artikel is een poging je daarbij te helpen. Omdat je tijdens het scrollen niet zit te wachten op een volledige rechtenstudie, beperk ik mij in dit artikel tot drie onderwerpen: staandehouding, aanhouding en huiszoeking.

Wat gaan we doen?
“Zo, laten jullie je identiteitskaarten maar eens zien en vertel maar meteen wat jullie hier uitspoken.” Daar zit je dan met je vrienden te chillen op het plein, totdat een paar agenten de rust verstoren. Vervelend, maar het mag. Agenten  mogen naar je identiteitsbewijs vragen  en vanaf veertien jaar dien je hier gehoor aan te geven. Op dit moment is er eigenlijk nog niet zoveel aan de hand. Wanneer er een ‘redelijk vermoeden is dat je schuldig bent aan enig strafbaar feit’ kun je worden staande gehouden. De agent zal dan proberen erachter te komen wie je bent. Het verschil is alleen dat je nu ‘verdachte’ bent, een belangrijke term in het strafrecht. Iedereen heeft namelijk recht op een eerlijk proces en dat proces begint zodra je als verdachte wordt aangemerkt. Als jij geen antwoord wil geven, doe je dat niet. Sterker nog, je hoeft niet eens te blijven staan. Een agent mag je wel vastpakken en in dat geval doe je er verstandig aan jezelf niet los te rukken, want dan kan het allemaal heel snel gaan en niet in jouw voordeel.

In een gesprek met Amnesty kwamen een aantal belangrijke tips naar voren. Op nummer één staat: stel vragen. Wat is die agent aan het doen en waarom? Is er sprake van een staandehouding of aanhouding? Ben je verdachte of niet? Om wat voor strafbaar feit gaat het en wat is jouw rol hierin? Je wilt weten waarom de agent jou moet hebben en daar heb je ook recht op. Let bij het stellen van de vragen op je houding en gedrag. Je bent er niet bij gebaat als de boel escaleert: “Hey mister policeman, I don’t want no trouble” (Eva Simons).

Denk je dat je in Amerika bent? Gewoon antwoorden!
“Denk je dat je in Amerika bent ofzo? Gewoon antwoord geven!”, dat kreeg een Nederlands-Marokkaanse jongen te horen toen hij zich beriep op zijn zwijgrecht. Heel misleidend van die agent, want ook in Nederland geldt: ‘You have the right to remain silent. Anything you say can be used against you in the court of law’. Deze ‘cautie’ heeft tot doel te voorkomen dat een verdachte tegen zijn wil aan zijn eigen veroordeling meewerkt; een belangrijk recht dat verankerd ligt in verschillende mensenrechtenverdragen.

Uit de praktijk blijkt echter dat het bij een aanhouding regelmatig verkeerd loopt. Kinderen die hardhandig op de grond worden geduwd met een knie in de nek  en mannen die worden geslagen terwijl er geen sprake is van verzet; de beelden staan op ons netvlies gegrift. Onnodig geweld is niet oké. Gebeurt het toch? Laat dan omstanders hun smartphone uit hun zak halen om het tafereel te filmen, want dat beeldmateriaal kan nog eens van pas komen. Getuigenverklaringen an sich zijn al bruikbaar in een juridisch proces, maar ervaring leert dat beelden vaak meer zeggen dan woorden.

Bij een aanhouding wordt je meegenomen naar het bureau. De agent is verplicht jou te vertellen waar je van verdacht wordt. Op het bureau wordt je verhoord. Dat wil zeggen zij stellen vragen en jij bepaalt of je antwoord. Nog voor het verhoor heb je al recht op een vertrouwelijk gesprek met een advocaat. Mijn advies: maak hier altijd gebruik van. Ga niet zitten doe-het-zelven.

Mi casa es su casa?
Terug naar die jonge vrouw die onverwachts bezoek kreeg. Ik kan mij goed voorstellen dat je overrompeld wordt als er opeens agenten voor je deur staan. Soms staan ze al met een been binnen terwijl ze intimiderend vragen of ze binnen mogen komen. Een binnentreding of huiszoeking is serious business. Eerbiediging van je privé- familie- en gezinsleven, je woning en je correspondentie is een recht waar niet zomaar inbreuk op gemaakt mag worden. Vraag dus bij een dergelijke situatie of de politie in het bezit is van een huiszoekingsbevel Of een machtiging binnentreding en neem de tijd om deze rustig te bestuderen en ondertussen je advocaat te bellen (als je er nog geen hebt: ‘google’ er een). In principe moet de rechter-commissaris hebben besloten dat een huiszoeking noodzakelijk is en er moet in het bevel ook staan waarom dat zo is. Voor een machtiging binnentreding geldt dat de Officier van Justitie de machtiging moet hebben ‘uitgegeven’. Bij een binnentreding mogen ze alleen rondkijken terwijl ze bij een huiszoeking ook in je kasten mogen kijken. Heeft de goede man of vrouw geen benodigde papieren, dan bepaal jij of je hem of haar binnenlaat. It’s your casa, you make the rules.

Even onder ons
Toen ik aan dit artikel begon en mij ging inlezen kwam ik er al snel achter dat er enorm veel van doen is over het onderwerp etnisch profileren en politiediscriminatie. Ervaringen, onderzoeken, workshops zelfs. Stop dus niet na het lezen van dit stuk, maar ga door met het zoeken van informatie.

Ik hoop verder niet dat ik teveel een wij/zij beeld heb geschetst, waarbij de politie als vijand wordt neergezet. Daar geloof ik niet in. Wij maken allemaal deel uit van deze samenleving en zolang Nederland geen apartheidsstaat is hebben wij in beginsel allemaal dezelfde rechten. Tegelijkertijd is het wel een feit dat etnisch profileren voorkomt (zie bijvoorbeeld bovenstaande rapporten van Amnesty International en Sinan Çankaya). Op basis van de praktijkvoorbeelden die mij bekend zijn geworden vanuit Meld Islamofobie, heb ik de keuze gemaakt mij te beperken tot bovenstaande onderwerpen: een fractie van de mogelijkheden en allerminst uitputtend.

Mocht je behoefte hebben aan een vervolg, dan nodig ik je uit aan te geven waar je meer over zou willen weten. Ik ben van mening dat een ‘bottom up’ benadering, dus aan de hand van jullie ervaringen of vragen, efficiënter is dan wanneer ik ‘top down’ mijn wettenbundel willekeurig opensla en wat ga vertellen over één van de talloze onderwerpen binnen het strafprocesrecht. Dat geldt overigens ook voor andere juridische onderwerpen.

Ten slotte: mocht je in een situatie terecht komen waarbij dat stemmetje van binnenuit zegt: “Dit kan toch zomaar niet?”, stel dan vooral vragen. Laat de persoon (of agent) in kwestie maar eens uitleggen wat diens ‘rechtvaardiging’ voor zijn gedrag is. Roodkapje wist trouwens ook scherpe vragen te stellen, maar dat sprookje is weer voor een volgende keer…

Pssst..
Wij Blijven Hier! is het platform van de Nederlandse moslim. Wij bieden ruimte aan sterk uiteenlopende meningen en standpunten. Want waarom zou je het leven makkelijk maken als het moeilijk kan? Niet alle meningen en standpunten hier komen overeen met de onze. En anders dan je wellicht van ons verwacht, hebben wij ook niet alle wijsheid in pacht. Dus mocht je het ergens niet mee eens zijn, dan horen we het graag!

Nadia Benaissa

Als kind was Nadia al gefascineerd door het recht. Haar studiekeuze was dan ook snel gemaakt. Ze zet zich in voor mensenrechten en sociale rechtvaardigheid. Ook schreef ze het boek Liefdeswetten, over Nederlands en Marokkaans huwelijksrecht.

Lees andere stukken van Nadia