Montasser AlDe’emeh: “Overheid en Moslimexecutieve zijn medeplichtig aan radicalisering”

Montasser AlDe’emeh is een Belgische onderzoeker aan de Radboud Universiteit Nijmegen waar hij een doctoraat schrijft over de jihadideologie en hoe westerse moslimjongeren bepaalde islamitische dogma’s en doctrines interpreteren. Hij is oprichter van het kenniscentrum De Weg Naar, dat teruggekeerde Syriëstrijders en hun families opvangt. Zijn boek – met journalist Pieter Stockmans als co-auteur – is net verschenen en heet De Jihadkaravaan. Voordat het interview begint, benadrukt Montasser dat hij in eigen naam spreekt. Hij is géén vertegenwoordiger van de moslimgemeenschap en wil dat ook niet zijn. Hij vertegenwoordigt enkel zichzelf en iedereen die het met hem eens is.

Je onderzoek wordt gekenmerkt door een hoog participatief gehalte. Je bent bijvoorbeeld naar Syrië geweest en hebt twee weken met de jongeren ter plaatse doorgebracht. Hoe kan je als onderzoeker dan nog objectiviteit en afstand tot je onderzoeksobject garanderen?

‘Ik spreek nu niet als onderzoeker, ik spreek als mens. Kijk, ik heb die jongeren niet per se graag en ik keur ook niet goed wat ze doen. Als het gaat over mijn onderzoek, kan ik uitleggen hoe zij bepaalde islamitische concepten en dogma’s interpreteren. Dat is gewoon droge kennis. Maar als ik spreek over de redenen waarom jongeren vertrekken, dan kan ik daar emotioneel om worden. Er zijn ongeveer zeventig Belgische moslimjongeren gesneuveld in Syrië. Niemand van de Moslimexecutieve, niemand in de moslimgemeenschap rept er met een woord over! Terwijl zij in hun apathisch stilzwijgen blijven, lacht de autochtone meerderheid er mee. Het zijn nochtans ónze jongeren!’

Vind je – in tegenstelling tot sommige politieke stemmen – dat de moslimgemeenschap zich te veel distantieert van geradicaliseerde jongeren?

‘Absoluut. Wie zegt dat IS-strijders geen moslims zijn, die is verkeerd. Natuurlijk zijn zij wél moslims! Hoe kunnen we een inclusief verhaal vertellen als we voortdurend een selectieve groep mensen excommuniceren? Is een bankovervaller geen moslim meer? Is een dief geen moslim meer? Is een drugsdealer geen moslim meer? Alle moslims plegen zondes. Wie zegt dat hij moslim is, die is dat. Punt. Het oordeel is aan Allah swt. Als wij spreken over de kruisvaarders, dan zeggen wij toch ook niet: “Dat waren geen christenen”? Nochtans was de boodschap van de Profeet Isa (Jezus) er een van liefde. Er zijn heel wat imams die de cartoons van Charlie Hebdo zwaar veroordeelden in hun preken, maar na de aanslagen zijn ze er als de kippen bij om ‘je suis Charlie’ te scanderen. Hoe rijm je dat?

Ik heb met mijn eigen oren gehoord hoe een imam preekte dat het haram (verboden) is om te leven in bilad al-kufr (het land van ongeloof) en dat het een plicht is voor elke moslim om naar een islamitisch land te migreren. Jongeren laten zich misleiden door een fundamenteel verkeerde interpretatie van islamitische basisconcepten door hun eigen gebrek aan kennis. Jongeren hunkeren nochtans naar kennis, maar krijgen die niet mee in hun opvoeding, noch in de moskee, noch op school. Zij zoeken die dan maar op het internet en sociale media waar ze gemakkelijk ten prooi vallen aan IS-propagandafilmpjes.’

 Is dat de drive geweest om het kennis- en onderzoekscentrum, De Weg Naar, op te richten?

‘In tegenstelling tot hoe sommige media het framen is het géén islamitisch kenniscentrum. Ons werk is veel breder dan dat. Het is een centrum waar alle jongeren terecht kunnen met hun vragen over de situatie in het Midden Oosten, over de islam en hoe zij die het best kunnen beleven. Soms verwijzen we hen door naar andere centra of experten. Ik probeer op basis van mijn kennis jongeren te helpen. Ik wil jongeren niet tegenhouden om te vertrekken, ik wil jongeren een reden geven om hier te blijven. Ze moeten het nut van hun aanwezigheid in België inzien. De communicatie die we momenteel hanteren is contraproductief.’

Hoe bedoel je?

‘Hans Bonte (red. burgemeester van Vilvoorde), bijvoorbeeld, gebruikt woorden zoals “radicale zot”. Na de inval in Verviers waarbij mensen omkwamen, zei Jan Jambon (red. Minister van Binnenlandse Zaken) dat we ze “opgekuist” hadden. Met dit discours geven we verkeerde signalen. Ik doe daar in elk geval niet aan mee. Ik zal blijven een platform te bieden aan moslimjongeren die het slachtoffer zijn van het falen van de overheid en van de zogenaamde moslimgemeenschap.’

Welke rol kan de moslimgemeenschap dan spelen in de strijd tegen radicalisering? En misschien nog interessanter: hoe kan dat structureel gebeuren? Via de Moslimexecutieve (red. represenatief orgaan voor moslims in België)? Via een overkoepelende organisatie van moskeeën? Moet dat regionaal of federaal gebeuren?

‘Hoe komt het dat Michel (red. Charles Michel, Eerste Minister van België) naar de joodse gemeenschap gaat en niet naar de moslimgemeenschap? Simpel: de moslimgemeenschap bestaat gewoon niet! Naar wie zou hij moeten gaan? De overheid is er in geslaagd om moslims te degraderen tot het laagste. Ze erkennen de moskeeën niet, ze zorgen er niet voor dat er een Belgische imamopleiding komt, ze houden de Moslimexecutieve bewust marginaal, ze gebruiken moslims ongegeneerd en openlijk als kiesvee en ze criminaliseerden emancipatiebewegingen in het verleden. Hoe kun je verwachten dat de moslimjongeren van de derde generatie zich hier thuis voelen als zij geen politieke vertegenwoordiging zien?

Neem daarbij nog de decennialange blootstelling aan het discours van Filip Dewinter en het Vlaams Belang en dan zijn we verwonderd dat deze jongeren zich niet thuis voelen in België en geloven in alternatieven zoals Sharia4Belgium, dat hen een overkoepelende radicaal-islamitische identiteit kon bieden.’

Je gelooft dus niet in de meerwaarde van de Moslimexecutieve?

‘Als er één man bij de Moslimexecutieven ook maar een greintje eergevoel had, dan zou hij onmiddellijk ontslag nemen. De overheid gebruikt de Moslimexecutieve om de moslimjongeren te depolitiseren. Ze kunnen er zelfs niet voor zorgen dat moslims in België en schaapje kunnen slachten en dat meisjes die er voor kiezen om een hoofddoek te dragen naar school kunnen gaan of jobs kunnen uitoefenen, die zij willen uitoefenen. De overheid en de Moslimexecutieve zijn medeplichtig aan de radicalisering van moslimjongeren. Zij zijn degene die IS sterk maken. Onderzoeker Benyaich is van mening dat de Moslimexecutieven afgeschaft moeten worden. Ik ga niet zo ver, maar vind grondige hervormingen broodnodig. Om te beginnen moeten alle strekkingen en alle wetscholen vertegenwoordigd zijn.’

Ook het salafisme?

‘Zeker en vast! Staatsveiligheid heeft tot twee keer toe het salafisme bestempeld als “een groot probleem”. Vreemd, aangezien België het salafisme zelf geïmporteerd heeft. De vreedzame apolitieke salafisten zijn de enige die jongeren kunnen tegenhouden. Ze beschikken over kennis en over structuur.’

Kan een beweging zoals Movement X ook een verschil maken voor etnisch-culturele minderheden op zoek naar een identiteit?

‘Movement X is een emancipatiebeweging en ik ben altijd opgetogen wanneer mensen opkomen voor hun rechten. Ze mogen én moeten er dus zijn. Alleen vind ik dat Movement X meespeelt in het spel van de polarisatie, van het wij-zij denken. Ik zie daar het nut niet van in. Dat is niet mijn stijl.’

Je bent op sociale media een symbool geworden van – zoals je het zelf zegt – “verzoening”. Is dat dan jouw stijl en indien ja, waarom kies je daarvoor?

‘Racisme is niet de reden waarom mensen andere mensen haten. Onwetendheid is de reden. Onwetendheid creëert wantrouwen. Wantrouwen creëert angst. Angst creëert haat. Mensen worden gemaakt door de plaats waar ze zijn geboren, de familie waar ze in opgevoed zijn, de school waar ze naartoe gaan en de stad waar ze leven. Kun je verwachten van een Belg die nooit in contact is gekomen met allochtonen en wiens enige bron van informatie de media is, dat hij/zij een open houding heeft tegenover moslims? Dat is naïef. Als ik hun leven had gehad, was ik misschien ook zo geworden.’

Is dat niet wat deterministisch?

‘Ik vind van niet. Ik probeer te achterhalen waarom iemand op een bepaalde manier denkt en dan probeer ik door dialoog te laten zien dat die persoon ongelijk heeft. En dat is mogelijk. Een bloem gaat open in de ochtend wanneer het zonlicht haar raakt. Het gesloten hart van een mens zal ook opengaan door woorden die verzoenend en geruststellend zijn.’

Begrijp je ‘haters’ beter omdat je zelf ooit ook een ‘hater’ was, zoals je in een interview in de Knack eens aangaf?

‘Haat is een onderdeel van de mens, we moeten alleen leren het te onderdrukken. Het moment dat ik zelf mijn haat kon terugdringen was bij de ontmoeting met de ander. Ik heb als Palestijn de jood gehaat, maar daarna heb ik de jood ontmoet en omarmd.’

Eind vorig jaar postte je provocatieve stellingen op je Facebook-profiel, waarop heftige discussies losbarstten. Je bedankte daarna iedereen voor de deelname aan jouw sociaal experiment. Over wat ging dat precies?

Lachend: ‘Ja, heb je dat gelezen? Ik heb daar een modderpoel gecreëerd en ik heb tientallen mensen moeten blokkeren in enkele dagen tijd. Het experiment was louter voor persoonlijk onderzoek. Ik heb alle reacties opgeslagen, gelezen en bestudeerd. Ik wil weten wat er in de hoofden van die mensen omgaat. Ik wil de etter eruit halen, voor ze zelf ontploft. We eisen verdraagzaamheid, maar we zijn zelf onverdraagzaam.

Weet je, de Profeet saw heeft niemand nodig om hem te verdedigen. Moslims kunnen niet eens hun eigen rechten verdedigen, laat staan die van een ander. Hoe arrogant is dat? Wie denkt dat geweld trouwens de oplossing is, heeft de kernboodschap van de islam niet begrepen, namelijk die van barmhartigheid. Het zijn de eerste woorden die we lezen wanneer we de Koran openen: bismillah ar-rahman ar- raheem. (In de Naam van Allah, de Barmhartige, de Genadevolle). Dat woord krijgt enkel betekenis in relatie tot degene die jou bespot, beledigt en bestrijdt. Degen die wil haten, zal haten. Stigmatisering zal er altijd zijn.’

Moeten we stigmatisering dan aanvaarden? Op 1 september verschenen er cartoons in Het Belang van Limburg en de Gazet van Antwerpen waarbij geïmpliceerd werd dat moslimkinderen opgevoed worden met IS-ideologieën. Dat heeft toch een hoop negatieve gevoelens losgemaakt…

‘We moeten natuurlijk wel nadenken over welke vormen van stigmatisering sociaal aanvaardbaar zijn. Het debat over vrijheid van meningsuiting is een complex debat en zal nog lang woeden. Ik vind de cartoons vooral getuigen van een slechte smaak. Ik ben zelf Molenbekenaar, dus het deed me wel wat. Ik vind het ook niet wenselijk om in het huidig klimaat Belgische moslims – en vooral kinderen – op die manier te stigmatiseren, maar ik ga niemand beschuldigen van racisme. Ik verkies het om in dialoog te treden met de mensen die dit grappig vinden om aan te tonen waarom het niet grappig is, of tenminste niet correct. We praten vaak over de intellectualisering van etnisch-culturele minderheden, maar moet de autochtone meerderheid niet ook geïntellectualiseerd worden? Waarom hebben we het niet over de deradicalisering van xenofobe en haatdragende Vlamingen? Ik vind dat ook gevaarlijk.’

Andere voorbeelden van stigmatisering in Vlaanderen die een heisa hebben veroorzaakt waren de uitspraken van Bart De Wever (red. partijvoorzitter NVA en burgermeester Antwerpen) over de “geslotenheid” en het “wantrouwen” van de “Berberse gemeenschap”.

‘De Berbers hebben niemand nodig om hen te verdedigen. De heldhaftigheid die ze gedemonstreerd hebben tijdens rijke geschiedenis spreekt voor zich. Zij zijn groter dan degene die hen beledigt.’

Volgens politicoloog Bilal Benyaich is er een verschil tussen radicalisme, extremisme en terrorisme. Vind je dat zinvol?

‘Ja, ik volg dat onderscheid. Alleen zijn het wel heel subjectieve concepten. Wat ik normaal vind, kan jij radicaal vinden en omgekeerd. Radicaal zijn betekent eigenlijk niets anders dan ‘tot het uiterste gaan om iets te verwezenlijken’. In die zin radicaliseer ik ook.

Weet je, het woord ‘jihad’ is ouder dan de islam zelf, maar kreeg later een islamitische invulling. Het betekent ‘je negatieve gevoelens onderdrukken om een beter mens te worden’. Jihad is in principe één van de meest nobele daden ter wereld. De ‘gewapende jihad’ is hetzelfde, maar dan aan de hand van militair geweld. Op zich is dat niet misdadig, want het internationaal oorlogsrecht dat we allemaal erkennen geeft ons de mogelijkheid om te verdedigen wanneer we aangevallen worden. De islam is een realistische godsdienst. Heel wat jihadi’s besmeuren de gewapende jihad omdat ze zich niet aan de islamitische voorwaarden en regelgeving voor oorlog houden.

Opnieuw is het gebrek aan kennis hier een probleem. Als een imam zegt dat de Profeet saw nooit geweld heeft gebruikt, dan is dat onjuist. Als een imam zegt dat de Koran geen gewapende jihad legitimeert, dan spreken zij de Koran tegen. Hoe kun je dan verwachten dat jongeren hen serieus nemen? Imams moeten ook dit verhaal van de islam kunnen uitleggen met de nodige contextualisering, de historische context én in de Nederlandse taal.’

Vind je dat de imams in Vlaanderen verplicht zouden moeten worden om Nederlands te spreken?

‘Ik geloof niet dat we dat van bovenaf moeten opleggen. Zij moeten inzien dat het hun individuele plicht is als moslim om de taal te leren van de maatschappij die hen ontvangt en de maatschappij aan wiens jongeren ze preken. IS heeft dit wel begrepen. Hun leden gebruiken Engels, Frans, Nederlands, Chinees en Russisch als werktaal met de jongeren van over de hele wereld.’

De voorbije dagen verscheen je in de media met berichten van Belgische Syrië-strijders die terreurdreigingen uitten en trots zijn dat ze Belgische staatsvijanden zijn. Waarom breng je dit soort boodschappen naar buiten? Kan het zijn dat je er zelf belang aan hebt dat de radicaliserings-problematiek een hot topic blijft?

‘Ik heb al verschillende bedreigingen ontvangen en ik heb dat niet altijd naar buiten gebracht. Waarom zou ik? Dit keer ben ik er wel mee naar buiten gekomen, omdat de bedreigingen gericht waren naar publieke plaatsen waar veel kinderen komen zoals scholen én omdat ik de beleidsmakers onder druk wil zetten. Ik wil dat de overheid eindelijk eens haar verantwoordelijkheid neemt. De manier waarop we nu omgaan met de problematiek is niet correct. Deradicalisering werkt voor geen meter. Ik zie nog steeds jongeren naar Syrië vertrekken; zelfs jongeren die teruggekeerd zijn en psychosociale begeleiding hebben gekregen en opnieuw vertrekken. We blijven geld pompen in projecten zonder geslaagde resultaten. Bovendien moeten we de Belgische bevolking niet betuttelen. Als ik bedreigd werd en jij weet er van, dan zou ik willen dat je mij waarschuwt. Het volk heeft het recht om te weten wat er zich afspeelt – niet alleen in Syrië, maar ook hier in de hoofden van mensen in Vlaanderen.’

Dus je pleit jezelf vrij van self-fashioning?

‘Ik heb al genoeg media-aandacht. Ik heb zo’n truc niet nodig. Ik heb mezelf trouwens ook nooit geprofileerd als expert, ook al ben ik gezien mijn onderzoek en ervaring daar wel toe gelegitimeerd. Hoe ik in de media benoemd wordt, is steeds de keuze van de journalist of redacteur. Ik identificeer mezelf altijd als onderzoeker, want ik ben altijd op zoekende. Ik ben op zoek naar de waarheid waarvan ik weet dat ik ze nooit zal achterhalen. Zoals de Duitse schrijver en dichter Lessing zei: ‘Als ik ooit voor God sta en God stelt mij voor de keuze tussen in de ene hand de volledige waarheid en in de andere hand de eeuwige zoektocht naar de waarheid, dan kies ik voor het tweede want de volledige waarheid behoort enkel tot God zelf.’

Mijn moeder bracht me een souvenir mee uit Mekka waar op staat: wa qul rabbi zidni ‘ilma (God schenk mij meer kennis). Zij is degene die mij heeft aangemoedigd. Het hangt nog steeds boven mijn bed. Ik groei en ik zal blijven groeien. Haters, hou jullie klaar.’

Tot slot. Je was onlangs in Tunesië met Pieter Stockmans, de co-auteur van De Jihadkaravaan. Mogen een nieuw boek verwachten?

‘Pieter en ik zijn naar Tunesië gegaan om er onderzoek te doen naar de beweegredenen van jongeren om naar Libië, Syrië of Irak te vertrekken. Wat drijft jongeren om naar die landen te vertrekken? Wat brengt hen er toe om onschuldige toeristen te doden? Tunesië heeft het hoogste aantal Syrië-strijders. Het zijn er zelfs nog meer dan België, die koploper is in Europa. Onze bevindingen zullen onder andere in Knack Magazine verschijnen.’

We kijken er alvast naar uit, bedankt!

Pssst..
Wij Blijven Hier! is het platform van de Nederlandse moslim. Wij bieden ruimte aan sterk uiteenlopende meningen en standpunten. Want waarom zou je het leven makkelijk maken als het moeilijk kan? Niet alle meningen en standpunten hier komen overeen met de onze. En anders dan je wellicht van ons verwacht, hebben wij ook niet alle wijsheid in pacht. Dus mocht je het ergens niet mee eens zijn, dan horen we het graag!

Warda El-Kaddouri

Warda is 25, Belg van Marokkaanse origine, idealist en houdt van literatuur. Ze heeft een MA Taal en Letterkunde: Engels-Duits en MA Europese Studies. Ze liep stage bij de Verenigde Naties in Brussel en is als onderzoeker verbonden aan de Universiteit Gent waar ze werkt aan een proefschrift over islam in hedendaagse Duitse literatuur. Sinds kort is zij verkozen als Vlaamse VN Jongerenvertegenwoordiger.

Lees andere stukken van Warda