Voorpagina Buitenland, Ervaringen, Persoonlijk

Nena Behija: ooggetuige van de oorlog in Bosnië-Herzegovina

, 10 oktober 2017, 2 reacties

Dobrak 2017, Bosnië-Herzegovina. De zon schijnt. Een prachtig landschap van groene velden en bergen. Eén en al rust. Een heel dubbel gevoel, aangezien achter deze rust een hartverscheurend verhaal schuilt. Bosnië-Herzegovina, het land van bloed en honing. Een geschiedenis die we willen en moeten herontdekken. Met een groep van 40 Nederlandse studenten zijn we met de Islamitische Studentenvereniging Amsterdam (ISA) op bezoek bij nena (oma) Behija, een ooggetuige van de genocide in 1995. Een genocide waar we weinig over weten. Waarom, vraag ik me ernstig af.

Nena’s ontvangst is hartelijk. Ze draagt een bescheiden glimlach, waardoor je hart haar direct omhelst. Ze spreekt me kort toe. Het feit dat ik haar niet kan verstaan lijkt haar daar niet van te weerhouden. Ik verken haar thuis, een leven dat ik niet direct kan vergelijken met wat ik gewend ben. Ze heeft een stal met schapen, die haar wol geven om zelf winterse kleding te maken en ze verbouwt allerlei soorten groenten op haar land. Even ben ik jaloers op haar manier van leven, de sereniteit en de rust, totdat ze begint aan haar verhaal. We verzamelen ons in een kring om haar heen en luisteren aandachtig. Een geschiedenisles zoals nooit tevoren.

Dobrak als doelwit
Bij aanvang van de oorlog bezit het gezin van nena Behija een groot bedrijf. Het gaat goed met ze. Ze woont met haar familie in Dobrak. Dobrak is één van de dorpen die langs de rivier de Drina ligt, een natuurlijke grens tussen Servië en Bosnië. Het Servische leger begint haar oorlog dan ook langs deze rivier in het dorp Skelani op vijf minuten afstand van Dobrak. Het duurt niet lang voordat de soldaten aankomen in de woonplaats van nena Behija. Het is een jacht op onschuldige mensen. Op moslimburgers. Dorpen worden gebombardeerd, huizen geplunderd en mensen verdreven of vermoord. Het leger zorgt ervoor dat alles wat symbool stond voor islam vernietigd wordt. Moskeeën en huizen worden met de grond gelijk gemaakt, om zo de suggestie te wekken dat er op deze plek nooit iemand gewoond heeft en er niets is gebeurd.

We vragen ons af of de mensen de oorlog zagen aankomen. Nena vertelt dat een aantal mensen het aan zagen komen, hun spullen pakten en wilden vluchten. De Serven stelden ze gerust, volgens hen was er niets aan de hand. Ze besloten om hun thuis niet direct achter zich te laten. Het overige aantal had geen idee over het gevaar. De enige informatie over de buitenwereld was afkomstig van de vijand. 

Vluchten
Het gevaar kwam te dichtbij, waardoor Nena Behija met haar man de bergen in vluchtte. Toen de soldaten de bergen naderden, trokken nena en haar man richting Srebrenica. De “safe zone” van de Verenigde Naties. Hier verbleven ze drie jaar onder erbarmelijke omstandigheden. Er was geen eten en drinken. Mensen stierven van de honger. De VN dropte voedselpakketten in de bergen, maar deze waren door tussenkomst van de Servische soldaten bijna onmogelijk te bemachtigen. De omstandigheden veroorzaakten bij een aantal mensen hallucinaties. Als gevolg hiervan vielen de mensen elkaar aan en pleegde een aantal mensen zelfmoord.

De val van Srebrenica
In Srebrenica werden in juli 1995 op de vooravond van de genocide de vrouwen en kinderen van de mannen gescheiden, waaronder nena en haar man. Nena Behija werd in een vrachtwagen geplaatst in het gezelschap van Timka, een vrouwelijk familielid. Onderweg kwamen zij langs Kravica, de plek waar de meeste mannen zijn geëxecuteerd. Een weg die omgeven was met lijken. Timka denkt terug aan deze dag als de moeilijkste dag in haar leven. Tussen de vele lijken herkende ze vier dierbaren. Haar man en drie zoons. Één van haar zoons was onthoofd. Uiteindelijk is hij, na het identificatieproces, zonder hoofd begraven. Zijn hoofd is namelijk nooit teruggevonden. Dit is geen uitzonderlijke situatie.

Om sporen te wissen is er gebruik gemaakt van verschillende massagraven. Na enige tijd in het ene graf gelegen te hebben, werden de lichamen opgegraven en op een andere locatie in een massagraf gelegd. De vele graven in Srebrenica bestaan hierdoor vaak uit slechts enkele lichaamsdelen of botjes. Op het moment dat Timka haar geliefden levenloos zag liggen verloor ze zichzelf en wilde de vrachtwagen uitspringen. Nena Behija was het die haar toen heeft tegengehouden, om zo haar leven te redden. De kracht van nena kan ik niet in woorden beschrijven.

Nena en haar man zijn uiteindelijk in Tuzla weer herenigd. Haar man was de bossen in gevlucht, en kwam na zes dagen in Tuzla aan. Zij kunnen deze heftige tijd doorvertellen, iets wat meer dan 8000 slachtoffers van de genocide niet kunnen.

En dan nu
Veel misdadigers uit de oorlog lopen vandaag de dag vrij rond. Sommigen wonen zelfs naast degenen die zij misbruikt hebben, of waarvan zij familieleden hebben vermoord. Met een brok in haar keel sluit nena Behija haar verhaal af. Hoe is het mogelijk om het leven weer op te pakken, nadat deze hel op aarde heeft plaatsgevonden? Haar antwoord lijkt simpel. Vertrouwen op Allah subhanahu wa ta’ala en wachten op de Dag des Oordeels, want de mens kent geen rechtvaardigheid.

Een indrukwekkende ontmoeting, die ons aan het denken zet. Waarom is het toen zo ver gekomen? Waarom faalt de mensheid om elkaar te beschermen? En het meest verbazingwekkende misschien: waarom leren wij hier niet over op school?

Opdat we het nooit vergeten en nooit weer laten gebeuren.

Wil je meer weten? Sobana maakte een selectie van materiaal:

Sobana Sheikh Rashid, student MSc development economics en pabo. Momenteel werkzaam op de redactie van economisch vakblad ESB. Heeft een fascinatie voor de schepping van haar Rab. Van Arabisch en Urdu tot sneeuw en groen.

Lees andere stukken van Sobana