In een onderzoek naar ouderen met een Marokkaanse achtergrond, keken onderzoekers naar hoe deze specifieke groep hun oude dag beleeft in Nederland. Eenzaamheid lijkt hierbij helaas vaak een terugkerend fenomeen te zijn. Maar hoe gaat men hiermee om in de praktijk? Onderzoeker Hanan Nhass legt bloot wat zij zoal tegenkwam in haar onderzoek naar deze bevolkingsgroep.
Ouder worden is een proces dat de meeste van ons meemaken. Ik vroeg me af hoe ouderen met een Marokkaans-islamitische achtergrond hun oude dag in Nederland beleven. En of ze zich weleens eenzaam voelen en wat daarbij de rol van hun geloof is.
De twaalf ouderen (6 vrouwen en 6 mannen) die ik interviewde, vertelden mij over gevoelens van verveling en over hoe ze omgaan met eenzaamheidsgevoelens. Je zou denken dat iemand met minimaal drie kinderen zich bijna niet eenzaam zou kunnen voelen. Maar wat betekenen wekelijkse familiebezoekjes nog als betekenisvolle conversatie vrijwel ontbreekt? En wat betekent een wekelijks bezoek, als je gewend bent in je land van herkomst dat generaties bij elkaar in huis wonen?
Religie en spiritualiteit
De situatie van de eerste generatie ouderen met een Marokkaans-islamitische achtergrond in Nederland kan uitdagend en onzeker zijn. In de interviews zag ik duidelijk hoe hun geloof hierbij relativering biedt. Relativering via het besef dat het wereldse leven eindig is en het eeuwige leven in het paradijs in het verschiet ligt, mits de nodige inspanning wordt gedaan. Inspanning in de vorm van onder andere gebeden en smeekbeden.
Naast ouderen heb ik ook welzijnsprofessionals met een Marokkaans-islamitische achtergrond geïnterviewd. Hieruit bleek dat zij signaleerden dat ouderen gevoelens van eenzaamheid ervaren, maar deze amper expliciet bespreken. Niet met familieleden, maar ook niet met professionals. Religieus-culturele standaarden en ideeën omtrent familiezorg maken het onderwerp soms lastig bespreekbaar. Vooral omdat deze vaak veronderstellen dat een gelovige geen eenzaamheid hoort te voelen, omdat hij of zij een sterke band met God behoort te hebben. Religiositeit lijkt dus een belangrijke rol te spelen in de manier waarop de geïnterviewde ouderen omgaan met eenzaamheid.
Zo speelt de moskee voor de geïnterviewde mannen een sleutelrol in het faciliteren van sociale contacten. Voor de geïnterviewde vrouwen is de dagbesteding (veelal in buurthuizen) belangrijk: zij rapporteerden rust te ervaren door samen te lezen uit de Koran. Uit de interviews blijkt dat vrouwen vaker last hebben van eenzaamheidsgevoelens, waarschijnlijk doordat zij hun partner missen door overlijden of remigratie.
Hoewel zowel de geïnterviewde mannen als vrouwen niet snel openlijk zullen spreken over gevoelens van eenzaamheid, spreken zij gemakkelijker over gevoelens van el-kant; een sentiment dat verveling kan betekenen, maar ook een gemoedstoestand kan aanduiden die overeenkomt met neerslachtigheid. De term el-kant is interessant, omdat hierin zowel sociale eenzaamheid (een gevoeld gebrek aan sociale contacten) als emotionele eenzaamheid (een gevoeld gebrek aan een hechte emotionele band met iemand) lijken samen te komen. Afhankelijk van welk accent de oudere zelf legt in elke context.
Zorg op maat
Deze bevindingen leiden tot een conceptuele kritiek op de theorie successful aging van Rowe en Kahn (1997). Deze theorie wijst namelijk niet naar religie en spiritualiteit als belangrijke factoren in het omgaan met deze eenzaamheidsgevoelens. Dit terwijl deze factoren tijdens mijn onderzoek juist wel een belangrijke rol bleken te vervullen.
Door het onderbelichte belang van religie en spiritualiteit onder deze groep te benadrukken, hoop ik dat andere onderzoekers oog krijgen voor de diversiteit in het verouderingsproces van deze groep. Vooral om ervoor te zorgen dat zorg op maat kan worden geboden en het proces dat deze ouderen doormaken niet bij voorbaat wordt bestempeld als ‘afwijkend’ of ‘mislukt’.
Een zekere mate van eenzaamheid hoort eenmaal bij ouder worden in de laatste levensfase. Echter blijft het vinden van passende wijzen om hiermee om te gaan een kunst an sich te zijn.
Praten over eenzaamheid is de eerste stap naar het voorkomen en/of bestrijden van negatieve gevoelens die gepaard kunnen gaan met eenzaamheid. Ben jij of ken jij iemand die graag met mij verder wil meedenken over hoe eenzaamheid bespreekbaar kan worden gemaakt onder ouderen met een migratie-achtergrond? Neem dan contact op met Hanan Nhass via h.nhass@movisie.nl of 06 55 44 05 88
Pssst..
Wij Blijven Hier! is het platform van de Nederlandse moslim. Wij bieden ruimte aan sterk uiteenlopende meningen en standpunten. Want waarom zou je het leven makkelijk maken als het moeilijk kan? Niet alle meningen en standpunten hier komen overeen met de onze. En anders dan je wellicht van ons verwacht, hebben wij ook niet alle wijsheid in pacht. Dus mocht je het ergens niet mee eens zijn, dan horen we het graag!
Dank voor je bezoek aan Wij Blijven Hier! Wij zijn al meer dan tien jaar hét platform in Vlaanderen en Nederland voor een authentiek moslimgeluid. Dat doen wij (het team van WBH!) met héél véél plezier en geheel op vrijwillige basis, zonder subsidies. Bewust, want we willen dicht blijven bij wie we zijn.
Wil jij samen met ons de onafhankelijkheid die wij hebben bewaren? Te gek. Dat kan door een eenmalige donatie,
maar ook door Vriend van WBH te worden middels een jaarlijkse
donatie. Dan drinken we dat kopje koffie ook samen.
Doe je mee?
Eén reactie op "Ouder worden in Nederland: Marokkaanse ouderen tussen verveling en vereenzaming"
Wauw… dit is zeker een interessante artikel. Heb er nooit echt bij stil gestaan over eenzaamheid bij oudere met islamitische achtergrond.
Ik moet dan wel zeggen dat ik een groot verschil zie bij mijn opa in Nederland en mijn opa in Marokko.
Eenzaamheid in Marokko is bijna niet te zien te zien. Dit komt door onze normen en waarden in onze cultuur, religie en onze omgeving. Vandaar dat ze dan niet bij zo een dilemma momenten van eenzaamheid zijn.
Waarom de marokkaanse- islamitische ouderen in Nederland niet snel erover praten…. kan zijn dat het nooit is genormaliseerd bij de Marokkaanse islamitische gemeenschap in het algemeen. Om over eenzaamheid te praten, net als vele andere onderwerpen. (die eigenlijk normaal horen te zijn om erover te praten)
Het is een groot generatie verschil, vergeleken met nu. (hoewel sommige 2e /3e generaties de eenzaamheid wel op een vroegere leeftijd voelen. )
Ik vind dat het dus te maken heeft met de Marokkaanse cultuur en hoe de vorige generatie daarmee is omgegaan.
Of laten we zeggen… Het is hun nooit aangeleerd om te praten met iemand erover of over andere gevoels/emoties.