Voorpagina Algemeen, Gastarbeiders

De profeet (vzmh) als pedagoog en bruggenbouwer [deel 1]

Abdulwahid van Bommel is gastarbeider bij wijblijvenhier.nl. Hij schrijft hier een artikelenreeks over ‘de Profeet (vzmh) als pedagoog en bruggenbouwer’.

Door politieke excessen, zoals de recente cartoonrellen, verschijnt Mohammed ten onrechte als Profeet van geloofsfanatici en extremisten. Wie zijn denkbeelden bestudeert, ontdekt dat Mohammed als toonbeeld van gematigdheid zijn volgelingen de gulden middenweg wijst. Zijn ideeën over opvoeding en onderwijs zijn bovendien verrassend eigentijds.

Zo wordt de leerplicht als een islamitisch beginsel beschouwd. "Van de wieg tot het graf" heeft de Profeet Mohammed gezegd.
Twee bijzonderheden tonen het pedagogisch talent van de profeet: 
– zijn aandacht voor individuele verschillen bij mensen 
– en het gebruik van de kracht van de herhaling.

Voor niet-moslims blijft Mohammed een grote onbekende, terwijl veel islamitische opvoeders – ouders, leerkrachten en godsdienstonderwijzers – zich ook in Nederland laten inspireren door het profetisch voorbeeld van Mohammed. Zelfs voor moslims die daar geen bewuste getuigenis van afleggen, fungeert hij door zijn wijze woorden en zijn leven als pedagogisch ‘rolmodel’ .

In feite betekende de openbaring van de Koran een alfabetiseringscursus voor Arabieren. De profetische manier en vorm van kennisoverdracht is één van de belangrijkste aanwijzingen voor de taal en de ziel van de Islam. De pedagogische taakomschrijving van de profeet in de Koran luidt als volgt:

Hij is

  • een getuige: het woord ‘getuige’ zegt ons in deze tijd niet veel. Dat zou een nieuwe betekenis moeten krijgen als: bekendmaker van ethiek en een rolmodel. Ethiek betekent onderscheid kunnen maken tussen goed en kwaad. In een tijd dat een aantal ‘westerse‘ journalisten en politici suggereren dat ‘kwaad voor het westen goed voor de islam is’, is het belangrijk duidelijk te maken dat we [wij: moslims en niet-moslims] een overeenkomstige ethiek hanteren;
  • een brenger van goed nieuws: herstellen van de menselijkheid: – geen moslimsuperioriteit maar gelijkwaardige menselijkheid prediken! De belangrijkste taak van de onderwijzer, leraar of docent is mensen op ‘mensniveau’ brengen. 
  • een waarschuwer: als u zo doorgaat! Dan.. Dit is een bekende pedagogische functie die in alle culturen aanwezig is. Het oranje verkeerslicht is er een voorbeeld van. 
  • uitnodiger tot Allah swt: niet zelf- maar godbenoemd. Hij (God) heeft nog interesse in de mensheid en vindt het de moeite waard om tot in de eeuwigheid tot Zichzelf te blijven uitnodigen in alle talen en met veel liefde.
  • een stralend licht: dat de weg toont.
  • min anfoesikoem: een mens zoals u – een mens als wij, daarom herkenbaar op mensenniveau. Het is daarbij onze taak als moslim te laten zien dat we kunnen omgaan met kritiek op de Profeet, maar dat we genoeg kennis van hem hebben om hem als ons ideaal te blijven zien. 
  • hij gaat gebukt onder de enorme verantwoordelijkheid van uw zorgen;
    1. het is hard voor hem wat u pijnigt: mededogen is spiritualiteit
    2. en hij is bezorgd om uw welzijn; als een moeder en haar kinderen
    3. liefderijk en barmhartig voor de gelovigen .
  • net als Rahmân, bilâ istisnâ.. Dat wil zeggen dat hij net als de zon opkomt boven de gelovigen en ongelovigen. Hier gebruikt de Koran eigenschappen voor de profeet die alleen aan God zelf worden toegekend. Raoef en Rahiem.. Om de algemene menselijkheid van de Islam duidelijk te maken, dienen we deze eigenschappen ‘zonder onderscheid des persoon’ toe te passen.

Voor elke student pedagogie van de Islam vormen deze drie Koranpassages de kern van een belangrijk studiegebied.

Er zijn veel definities van pedagogie. De principes, methoden en professionaliteit van leren en onderwijzen, is een eenvoudige omschrijving. De profeet werd in feite door Allah swt onderwezen en hij bevestigt dit met de woorden: “Mijn Heer heeft mij onderwezen en Hij is de beste onderwijzer.” Toch bad hij regelmatig “O Heer onderwijs mij!”

De wisselwerking tussen kennisleer, ethische concepten, geloof en onderwijs zou je karakteristiek voor de Islam kunnen noemen. Dat is niet zomaar een pretentie. De Koran begon veertien eeuwen geleden als volgt:

Lees! In naam van je Heer.
Die jou heeft geschapen.
Hij schiep de mens uit een klonter
Lees! En je Heer is de edelste.
Die de mens door middel van de pen onderwees.
En aan de mens leerde wat hij niet wist. (96:1-5)

Het is opvallend dat de tekst niet aanspoort tot bidden en vasten, maar tot lezen, leren en onderwijs. In feite betekende de openbaring van de Koran een alfabetiseringscursus voor Arabieren. Wanneer we het over de bronnen van de Islamitische leer en opvoedingspraktijk hebben, staan de Ahadith (de literatuur over de profetische traditie) op een goede tweede plaats.

Mohammed deed interessante uitspraken over opvoeding en onderwijs en fungeerde zelf vaak als leraar. In zij kindertijd onderscheidde hij een drietal fasen die verrassend veel lijken op de ontwikkelingsfasen die Piaget veertien eeuwen later zou onderscheiden: de eerste zeven levensjaren zijn er om te spelen (la’b); de tweede zeven levensjaren zijn er om op te voeden (ta’dieb); de derde zeven jaar zijn er om te studeren en socialiseren (istishâb).

De overgangen tussen de perioden zijn uiteraard niet abrupt, maar geleidelijk. Niet elke pedagogische benadering past bij elke leeftijdsgroep. Jonge kinderen moeten spelend leren. Zij staan open voor de initiatieven van volwassenen, nemen die kritiekloos aan en volgen hun voorbeeld. Oudere kinderen kunnen meer discipline opbrengen. Van hen kan meer worden verwacht – ordelijkheid en gehoorzaamheid – maar zij uiten langzamerhand meer kritiek op handelen en uitspraken van volwassenen. Na een bepaalde leeftijd heeft het dan ook geen zin meer om kinderen te dwingen. Zij gaan zich een eigen mening vormen.

Veel ouders van de eerste generatie moslimmigranten hebben misschien laten zien dat hun opvoedkundige kwaliteiten niet optimaal waren en dat zij geen goede relatie met de school onderhielden. De islam adviseert echter kinderen te begeleiden en te stimuleren. Nogmaals: lifelonglearning wordt als een islamitisch beginsel beschouwd.

In de komende afleveringen van deze artikelenreeks hoop ik verschillende aspecten van de profetische persoonlijkheid als pedagoog en bruggenbouwer tussen religies en culturen duidelijk te maken.

Lees ook deel 2 van deze artikelenreeks


Abdulwahid van Bommel is imam, publicist en geestelijke verzorger voor moslims bij het Medisch Centrum Haaglanden. Voorheen was hij voorganger van de Moslim Informatiecentrum in Den Haag en directeur van de Nederlandse Moslim Omroep.

Abdulwahid van Bommel was geestelijke verzorger voor moslims bij het Medisch Centrum Haaglanden, voorganger van het Moslim Informatiecentrum in Den Haag en directeur van de Nederlandse Moslim Omroep. Nu is hij docent geestelijke verzorging en schrijver.

Lees andere stukken van