De Methode [deel 3]

Abdulwahid van Bommel is gastarbeider bij wijblijvenhier.nl. Hij schrijft hier een artikelenreeks over ‘de Profeet (vzmh) als pedagoog en bruggenbouwer’. Deel 3:

Het grootste geschenk dat wij van Allah hebben ontvangen is gezond verstand (al ‘aql)

Het lijkt wel alsof Descartes eerst de overleveringen van de Profeet Mohammed (vzmh) las voordat hij Discours de la méthode schreef. Over de methode hoe zijn verstand goed te gebruiken en de waarheid te achterhalen in de wetenschappen .
Nadat de profeet dit duidelijk had gemaakt, vinden we een stroom van uitspraken die het vergaren van kennis aanmoedigen.
Een greep hieruit:

“Laat de aanwezige, kennis overdragen aan de afwezige.“ (dat kan ook slaan op de aanwezige in de zin van iemand die oplet en de afwezige in de zin van iemand die aan andere dingen denkt)

“Het woord van wijsheid is het eigendom van de gelovige. Dus, waar hij/zij het ook vindt, heeft hij/zij er recht op.” De betekenis hiervan is ondermeer dat moslims zich niet dienen op te stellen als irritante betweters maar als mensen die naar de essentie van kennis zoeken: wijsheid.

“Mensen zijn als goud- of zilvermijnen; zij die in hun dagen van onwetendheid uitblonken zullen uitblinken in de islam, wanneer zij tot begrip komen.”

‘Ilm vertalen met het woord ‘kennis’ betekent dat je eigenlijk geweld doet aan de vele aspecten van het concept ‘ilm in de koran. Het bevat zeker elementen van wat we nu kennis of wetenschap noemen. Tegelijkertijd heeft het componenten van wat we traditioneel gesproken wijsheid noemen.’

Het concept ‘ilm is in de koran verbonden met veel andere begrippen:

 ‘ilm-ibâdah: je dienend opstellen tegenover Allah door kennis te vergaren;

‘ilm-chilâfah: je verantwoordelijkheid neemt toe naarmate je kennis toeneemt;

• ‘ilm-âchirah: het religieuze aspect van ‘ilm houdt in: kennis van het hiernamaals;
• ‘ilm-ma’loem/âlim: de verhouding tussen de ‘kenner’ en het ‘gekende’ wordt in de koran behandeld;
• ‘ilm-ma’rifah: een belangrijk aspect van ‘ilm is ‘gnosis’ of kennis van God;
• ‘ilm-ihâtah: het aspect van ‘omvatten’ of ‘bevatten’ van kennis;
• ‘ilm-masj’ûran: tot besef komen, kennis als bewustwordingsproces.

Verder worden in de koran behandeld:

• ‘ilm als proces van ‘mentaal’ begrijpen;
• ‘ilm als proces van verheldering en verklaring, leidend tot besluitvorming;
• ‘ilm als onderscheidingsvermogen om dingen en mensen naar waarde te kunnen schatten;
• ‘ilm als kwaliteit of vermogen (bijvoorbeeld: associatievermogen) en het proces van kennisvergaring versterkt het geheugen en het voorstellingsvermogen;
• ‘ilm wordt in de koran gedefinieerd in relatie tot de dagelijkse praktijk: ‘ilm en amal;
• ‘ilm als product van introspectie, wat betekent dat ‘kritisch zelfonderzoek’ even hoog wordt ingeschat als onderzoek tot aan de ‘verste horizon’, zoals de koran het uitdrukt.

De Profeet (vzmh) gebruikte een aantal methoden om in zijn tijd en omstandigheden kennis over te dragen aan de mensen in zijn omgeving. De meest bekende hiervan zijn:

• Vraag & antwoord  – (Soâ’l wa djawâb)
• Lezingen, verhandelingen, preken – (Dars Wa’z wa Chitabah) 
• Gebruik van educatieve hulpmiddelen – (Alât)
• Voorbeelden, gelijkenissen, symboliek – (Darb al-masal)
• Verhalen, wijsheid, humor – (Maw’izatan hasanatan, Hikma, Mizâdj)
• Demonstratie – (Tadjroba wa tatbiqat)
• Stapsgewijs – (Tadriedjan).

Tussen haakjes is de Arabische terminologie vermeld, zoals die al eeuwenlang in de bronnen staat.

Het bijzonder pedagogische talent van de Profeet (vzmh) blijkt ondermeer uit twee opvallende bijzonderheden. Hoewel 14 eeuwen geleden toegepast, doen ze nogal eigentijds aan. 

1) Aandacht voor individuele verschillen bij mensen en 
2) het gebruik van de kracht van de herhaling.

Vanwege de lengte van elke aflevering worden hier slechts twee aspecten van de eerste genoemde methode: ‘het vraag en antwoordspel’ behandeld.

De profeet kreeg ontelbare keren dezelfde vraag voorgeschoteld en antwoordde steeds verschillend, omdat hij rekening hield met degene die de vraag stelde. ‘Wat is een goede moslim?’ is misschien een van de meest gestelde vragen. Zijn antwoorden hierop luidden:

• ‘Het hoort tot iemands goede islam, dat hij zich niet bemoeit met datgene wat hem niet aangaat.‘
• ‘Niemand gelooft werkelijk totdat hij voor zijn broeder wenst wat hij voor zichzelf wenst.’
• ‘Ik zei: ‘O, boodschapper van Allah, vertel me iets over de islam wat ik van niemand anders dan u kan vernemen.’
  Hij zei: ‘Zeg, ik geloof in Allah en handel ernaar’.‘
• ‘Een man vroeg aan de profeet: ‘Geef me goede raad!’
  Hij zei: ‘Word niet boos’.
  De man herhaalde zijn vraag diverse malen en de profeet zei steeds:
  ‘Word niet boos!’’

Niet alleen heeft de Profeet Mohammed (vzmh) zich gedurende de drieëntwintig jaar van zijn profeetschap voortdurend laten bevragen, hij gebruikte ook zelf de vraag als een educatief middel.

• De profeet vroeg: “Er is een boom die lijkt op een gelovige omdat zijn bladeren niet afvallen. Welke boom is dat?”
• Op de dag van de Hadj vroeg de profeet aan zijn volgelingen: “Welke dag is het vandaag? ..Welke stad is dit?.. Welke maand is het?..”
  Hij bedoelde daar niet mee dat iemand hem de kalender moest voorlezen, maar dat mensen zich bewust moesten worden van dat moment en die plaats. 
• De profeet zei: “Religie is oprechtheid.” Sommigen vroegen: ‘Ten opzichte van wie?’
  ‘Ten opzichte van Allah, Zijn boek, Zijn boodschapper, de moslimleiders en hun gemeenschap (de gewone man).’”
• De profeet vroeg: “Wie is de sterkste?” Sommigen antwoorden: ‘Degene die door niemand kan worden gevloerd.’ Hij wachtte en zag langzamerhand de instemming met dit antwoord bij de rest van de groep op hun gezichten. Daarna zei hij: “Nee, dat is degene die zijn kwaadheid overwint op het moment van drift.’”

Lees ook deel 2 van deze artikelenreeks.
Lees ook deel 4 van deze artikelenreeks.

Abdulwahid van Bommel is imam, publicist en geestelijke verzorger voor moslims bij het Medisch Centrum Haaglanden. Voorheen was hij voorganger van de Moslim Informatiecentrum in Den Haag en directeur van de Nederlandse Moslim Omroep.

Pssst..
Wij Blijven Hier! is het platform van de Nederlandse moslim. Wij bieden ruimte aan sterk uiteenlopende meningen en standpunten. Want waarom zou je het leven makkelijk maken als het moeilijk kan? Niet alle meningen en standpunten hier komen overeen met de onze. En anders dan je wellicht van ons verwacht, hebben wij ook niet alle wijsheid in pacht. Dus mocht je het ergens niet mee eens zijn, dan horen we het graag!

Abdulwahid van Bommel

Abdulwahid van Bommel was geestelijke verzorger voor moslims bij het Medisch Centrum Haaglanden, voorganger van het Moslim Informatiecentrum in Den Haag en directeur van de Nederlandse Moslim Omroep. Nu is hij docent geestelijke verzorging en schrijver.

Lees andere stukken van