Voorpagina Algemeen

De overbodigheid van de Final Fatwa

, 13 september 2011, 5 reacties

Met de zin ‘Op de 10-jarige herdenking van de aanslagen op 11/9 worden jullie, moslims wereldwijd, uitgenodigd om in de schijnwerpers te staan en het volume op te voeren,’ lanceert Tofik Dibi van GroenLinks Final Fatwa. Final Fatwa kun je denk ik het beste interpreteren als een door Tofik Dibi gevelde laatste oordeel, dat een einde wil maken aan de door hem waargenomen mufti fatwa’s, die het geweten van moslims volproppen met allerlei waanideeën van terreur en geweld. Zo verwijst Dibi in zijn petitie naar de Rushdie-affaire, de aanslagen van 9-11 en de moord op Theo.

Mensen die bekend zijn met fatwa’s, merken snel op dat Dibi opinie en oordeel door elkaar haalt. Daar waar het begrip fatwa in het Arabisch opinie of mening betekent, interpreteert Dibi het als een oordeel. Dus waar fatwa’s voornamelijk door islam-kenners in verschillende adviesvormen worden uitgesproken, velt de volksvertegenwoordiger van GroenLinks op symbolische wijze een laatste oordeel. Een nogal vooringenomen oordeel over moslims voor een landelijke politicus. Het opkomen voor de gewetensvrijheid, zodat moslims zich niet (meer) laten leiden door verkeerde denkbeelden, lijkt Dibi’s primaire doelstelling te zijn. Alleen lijkt het mij vanzelfsprekend dat ieder weldenkende moslim het belang van de gewetensvrijheid onderstreept: zonder een ‘eigen’ geweten is namelijk de kans op een ellendig leven zeer groot. Het is daarom interessanter om stil te staan bij hoe vooringenomen dit voorstel is.

Geweten

Dat Tofik Final Fatwa in een symbolisch jasje stopt, is uiterst merkwaardig. Net voor de herdenkingen van 9-11, doet hij een beroep op de gewetensvorming van moslims. De strekking van zijn verhaal is dat moslims, ter nagedachtenis aan de slachtoffers en nabestaanden van 9-11, hun geweten terug moeten kapen van extremisten. Een beroep op de gewetensvorming is hier dan ook grotendeels afgeleid van een schuldvraag, die o.a. betrekking heeft op de aanslagen in New York. Het lijkt erop dat hij een soort van collectief schuldgevoel op zich neemt.

Hij lijkt te bevestigen dat terreur intrinsiek gevoed wordt door de islam, in het bijzonder door fatwa’s van bepaalde geestelijken. Omdat moslims als gemeenschap een verantwoordelijkheid delen, is het volgens Dibi de hoogste tijd om deze te nemen. Dit is denk ik een verkeerde zienswijze. In hoeverre geestelijken een belangrijke rol vervullen in het voeden van terreur, staat los van het leven van de mainstream moslim. Een collectieve verantwoordelijkheid is pas mogelijk als je op gemeenschappelijke wijze invloed kunt uitoefenen. Zolang dit niet kan, omdat terreurnetwerken (met hun geestelijken) op zichzelf staande organisaties zijn, lijkt het mij onzinnig om een collectief schuldgevoel op je te nemen. Je bent nu eenmaal niet verantwoordelijk voor de daden van een ander. Zeker als je geen directe sociaal gemeenschappelijke connecties met diegene hebt. Waarom zou je dan ook verantwoording moeten afleggen, voor daden van die ander waar je niet direct invloed op kunt uitoefenen? In het verlengde hiervan kun je de vraag stellen waarom Tofik niet verder kijkt dan de grenzen van de imaginaire moslimgemeenschap. Vrede, veiligheid en redelijkheid zijn niet gebonden aan een enkele gemeenschap, zeker als het besef doordringt van het geweld en terreur in het post-9/11 tijdperk.

Dibi handelt vanuit de grondgedachte dat moslims niet zelfstandig kunnen nadenken. Bezwaarlijk aan deze gedachte is dat hij het menselijke gezicht van moslims ontneemt. Dat gebeurt in de bewoordingen ‘fatwa’s reduceren mensen tot gedachteloze, harteloze en gewetenloze machines’. Doordat Tofik de nadruk legt op de individuele mens, gaat hij voorbij aan de sociale makelij van hem. Een zelfstandige ‘ik’ word je  grotendeels door hulp van anderen. Zelfstandig nadenken leer je eerst. Dit geldt dus ook voor moslims. Wil je als moslim meer inzichten genereren over een interessant onderwerp, doe je er goed aan om verschillende meningen van kenners naast elkaar neer te leggen.

Ruimte voor Moslimidentiteit

Dat Tofik een neo-liberale visie verkondigt, wordt mede gevoed door de grondgedachte dat moslims geen ruimte hebben om een individuele moslimidentiteit te ontwikkelen. De dominante gedachte is nu dat er bij moslims te veel sprake is van een ‘wij-cultuur’, waardoor er geen ruimte meer lijkt te zijn voor de individuele ontwikkeling. Dat dit een onjuiste gedachte is, bewijzen de vele moslima’s, die geheel uit eigen beweging hun hoofddoek willen dragen. In hoeverre Dibi consistent de waarden van de individuele vrijheid in acht neemt, kun je ter discussie stellen door je af te vragen waarom hij het nooit heeft opgenomen voor moslima’s met hoofddoeken? Ik denk dat dit alles te maken heeft met de anti-islamistische discours, dat in het post/9-11 dominanter is geworden.

Het post/9-11 tijdperk is volop in teken komen te staan van collectieve beschuldigingen richting het adres van moslims. Zij zijn namelijk het gevaar van deze wereld, en zij zijn de oorzaak van de sociale onthechting van westerse landen, – beredenerend naar de kerngedachtes van bijvoorbeeld een populistische partij als de PVV. Het anti-islamitisch denken is dus erg in, en helaas wordt het geleidelijk gevoed door mensen die niet zo ver van Dibi’s werkplek vandaan zitten. Soms vraag ik mij weleens af wie nu een cursusje ‘vrijdenken’ nodig heeft. Doelend natuurlijk op mensen die vatbaar zijn voor de woorden van Geert. In dit daglicht zou je zelfs kunnen beweren, dat Dibi met zijn Final Fatwa, gebukt gaat onder Wilders opvatting van de ‘totalitaire islam’. Dibi speelt namelijk in op de verbeelding dat moslims op een theologische en/of religieuze wijze worden onderdrukt. Abdelkarim El-Fassi van ‘Wij Blijven Hier’  refereerde enkele dagen geleden op sublieme wijze aan het feit dat miljoenen moslims zich aan het bevrijden zijn van onderdrukkende politieke stelsels. Dibi verwart politieke onderdrukking met religieuze. Hierdoor geeft hij een verkeerde voorstelling van zaken.

De gezonde ergernissen ten aanzien van Dibi’s Final Fatwa zorgen ervoor dat dit project geen succes kan worden. Ridicule fatwa’s worden al terzijde geschoven door weldenkende moslims, en in de lijn der verwachting zal Dibi’s Final Fatwa op eenzelfde wijze worden verworpen.

Rachid Eznaden schrijft sinds 2011 voor Wijblijvenhier. Hij is eindredacteur met als speciale aandachtsgebieden integratiebeleid, buitenlandse politiek, literatuur en islamitische geschiedenis van Europa. Verder staat Rachid bekend als boekenwurm. Voor de meeste WBH-ers belichaamt hij de Wijblijvenhier-bibliotheek. Heeft een schrijver achtergrondinformatie nodig voor zijn stukken, dan tovert Rachid binnen no time een aantal titels tevoorschijn. Tot slot: Rachid recenseert graag. Waar deze interesse vandaan komt, Joost mag het weten. Misschien is het wel zijn tegendraadse houding: waar over het algemeen steeds minder wordt gelezen, gaat hij juist meer lezen.

Lees andere stukken van