Voorpagina Islam

Vrouwelijke Geleerden in Islam

Hieronder een post die ik lang heb uitgesteld om te schrijven, maar waaraan erg veel behoefte schijnt te zijn. Directe behoefte wordt ingegeven door de opmerking, constant herhaald in (semi-) feministische kringen en nagepraat door jonge moslim vrouwen, dat de gehele Islam altijd geïnterpreteerd en onderwezen is geweest door mannen.

Dit heeft verschillende hedendaagse geleerden geïnspireerd om actief bezig te zijn met het verzamelen en documenteren van namen, biografieën en werken van vrouwen in Islam die hun stempel hebben gedrukt op de klassieke Islam zoals wij die nog steeds kennen en dat onderwezen wordt aan prestigieuze instituten in de Islamitische wereld. Zo heeft Shaykh Akram al-Nadwi reeds een 40-delig (!) werk geschreven met alle biografieën van vrouwelijke overleveraars van kennis/ wetenschap in het algemeen en Hadith-literatuur in het bijzonder! Dit werk is nog steeds niet af, maar voorbereidingen worden getroffen om de eerste delen alvast uit te geven.

Hierbij een aantal interessante punten:

– Om een goed beeld te krijgen van de activiteiten van vrouwelijke geleerden en professoren, is het m.n. interessant om te kijken naar de hadith wetenschappen. Deze wetenschap vormt dé basis voor alle andere wetenschappelijke disciplines, omdat het zich bezig houdt met het verzamelen en vastleggen van elke woord en handeling van de profeet (saw) ongeacht het onderwerp! We vinden de namen van 8000 vrouwelijke verzamelaars, overleveraars en geleerden alleen al in deze wetenschap. Andere wetenschappen, zoals tafsir, fiqh, literatuur etc zijn niet meegerekend.

– Vrouwen begonnen meestal hun wetenschappelijke carrière binnen de familie waarbij zij van andere, geleerde familieleden hun kennis en onderricht ontvingen.

– Vrouwelijke docenten gaven veelal openbare colleges in hun eigen huis. De vrouwelijke studenten zaten dan binnen terwijl de mannelijke studenten buiten zaten op zo’n manier dat ze de lessen konden volgen en vragen stellen, maar geen directe zicht hadden op de vrouwen binnen.

– Vrouwelijke docenten en professoren hadden hun eigen plekken in grote moskeen, o.a. in de Moskee van de Profeet (saw) zoals Umm al-Khair Fatima Bint Ibrahim al Mahmud al Bata’ihiyya (ra).

– In latere tijden werden, hoewel de docenten mannelijk waren, de manuscripten en aantekeningen als lesmateriaal gebruikt die door vrouwelijke geleerden was nagelaten.

– Vrouwelijke docenten kenden meestal alle werken/ ahadith uit hun hoofd. Zodoende konden ze altijd en overal hun kennis onderwijzen aan anderen. Doordat zij daarnaast ook veel reisden (m.n. op zoek naar ahadith) kwamen ze in contact met allerlei mensen die van hun wilden leren. Dat is de reden dat, hoewel hun geboorteplaats elders was, hun studenten zich over het gehele islamitische rijk bevonden.

– Deze trend werd als eerste neergezet door Aisha (ra), de vrouw van de Profeet (saw), die op de terugweg van een militaire expeditie een korte periode in Basra verbleef en daar de vrouwen in grote getale onderwees in de hadith-discipline. Vandaar dat er veel ahadith bestaan afkomstig uit Basra via Aisha (ra), terwijl zij eigenlijk nooit voor lange tijd buiten Madinah verbleef.

– Eén van de karakteristieken van vrouwelijke overleveraars is dat zij meestal hele prestigieuze isnad bezitten. Reden is dat zij van jongs af aan al binnen de familiesfeer begonnen met studie, en vaak veel langer leefden dan hun mannelijke collega’s.

– Gemiddeld heeft een student aan de prestigieuze universiteiten van deze tijd een ijaza dat bestaat uit 20 personen tussen hem en Imam Bukhari. Als hij deze ijaza via bijvoorbeeld ‘Aisha al-Maqdisi (ra) ontvangt, dan zitten daar slechts 15 personen tussen (over een periode van 1170 jaar)! Dit vanwege de hoge leeftijd van m.n. de vrouwen in dit soort ketens van overlevering!

Hieronder een aantal korte biografieën van vrouwelijke hadith geleerden:

Fatimah bint al-Mundhir (ra)

Zij behoorde tot de Tabi’in en was de kleindochter van Asma bint Abi Bakr (dochter van de 4e kalief, Abu Bakr). Zij leerde op jonge leeftijd m.n. de hadith wetenschappen van haar grootmoeder Hafsa bint Abi Bakr en groeide uit tot één van de meest prominente overleveraars van hadith. Haar overleveringen zijn terug te vinden in bijna alle canonieke werken van hadith. Zij onderwees haar echtgenoot, Hisham ibn Urwa ibn Zubair (ra), in  verschillende wetenschappelijke disciplines. Deze Hisham ibn Urwa (ra) is de docent van zowel Imam Abu Hanifah als Imam Malik! De bekende biograaf van de profeet (saw) ibn Ishaq, heeft veel ahadith van haar overgeleverd.

Zaynab bint al-Kamal

Zij levert vele ahadith en boeken over van haar docenten. Imam Dhahabi is o.a. een belangrijke student van haar en beschrijft hoe zij met een zachtaardig karakter en veel geduld hordes studenten onderwees in de islamitische wetenschappen. Veel van de isnad van belangrijke werken die wij kennen lopen via haar, o.a. het bekende werk Sunan Abu Dawud dat behoort tot de zes canonieke compilaties van ahadith.

Umm al-Khair Fatima Bint Ibrahim al Mahmud al Bata’ihiyya (ra)

Zij was één van de vrouwen die openbare lezingen en colleges gaf in de moskee van de profeet (saw). Onder haar docenten bevonden zich beroemde overleveraars van de Sahih al Bukhari zoals Imam Hajjar al-Zabidi die tevens een jurist was binnen de Hanafitische rechtsschool. De meest prestigieuze isnad van sahih bukhari gaan o.a. via hem. Imam Dhahabi, Imam Subki, Imam Rushaid al-Sabti studeerden allen onder haar. Deze laatste kwam helemaal uit Fez (huidige Marokko) naar Madinah om te studeren bij haar. Hij beschrijft hoe zij, geleund op het hoofdeinde van het graf van de profeet (saw), de ijazah (certificaat ter voltooiing van de studie van één of meerdere werken) uitschreef voor hem.

———————————————————————
Appendix

Naar aanleiding van de reacties op mijn post zijn er een aantal vragen gesteld die ik niet onbeantwoord wil laten. Puntsgewijs hieronder mijn visie:

1- Het is belangrijk bij dit soort vraagstukken om niet te kijken met de moderne westerse bril, maar de kwestie te plaatsen in de tijdsgeest. Vrouwelijke geleerden voelden zich ten eerste niet geroepen om in het openbare leven actief te zijn. Ten tweede is de maatschappelijke rol van vrouwen in het verleden totaal anders geweest dan nu. Uit de vergelijking van historisch materiaal blijkt dat het merendeel van de vrouwen die actief waren in het openbare leven juist diegenen waren die iets extra’s te bieden hadden in kennis, kunde en wijsheid dan hun mannelijke collega’s! De rest had schijnbaar vrede met beschermde/ kleinschalige omgeving (meestal familieverbanden) waarin werd onderwezen en gestudeerd.

2- Het feit dat de namen en biografieën van ruim 8000 vrouwelijke hadith-geleerden bekend zijn is te danken aan de unieke werkwijze van de hadith-wetenschap waarbij het absoluut noodzakelijk is dat de naam bekend is van de overleveraar. Ongetwijfeld zijn vrouwen in grote getale actief geweest in andere wetenschappelijke disciplines, maar hun nalatenschap was veelal oraal en niet in schrift. Door de maatschappelijke rol van die tijd (niet perse onderdrukkend of verdrukkend!) is er nooit de behoefte gevoeld om deze nalatenschap te vereeuwigen door middel van het schrift.

3- Rijst de vraag of de nalatenschap van vrouwen überhaupt doorgedrongen is geweest tot de academische wereld. Deze vraag kan men volmondig met een ‘ja’ beantwoorden gezien het feit dat er geen enkele mannelijke geleerde van naam en faam is geweest in de consolidatie periode van de Islam (grofweg 1ste  tot 5e eeuw van de Hijra) die niet meerdere vrouwelijke docenten had waar hij zijn kennis vandaan haalde. Van elke geleerde is bekend wie deze vrouwelijke geleerden waren en hoe lang hij heeft gestuurd bij deze docentes. Dit geldt voor het hele spectrum van hadith tot tafsir, fiqh en literatuur.

4- Om de andere details te bevatten van dit vraagstuk, kan er een analogie getrokken worden met de hedendaagse Nobelprijs. Van de 786 individuen die deze prijs ooit hebben ontvangen sinds de instelling ervan zijn er slechts 33 vrouwen geweest. Dat is slechts 4%! Ergo, er is geen enkele vrouw geweest die de Nobelprijs voor de economie heeft gewonnen. Betekent dat dan dat er geen enkele vrouw was/ is die zich bezig heeft gehouden met het vak economie? Hebben vrouwen nooit hun stempel gedrukt op de ontwikkeling van dit vakgebied? Zijn er geen vrouwelijke professoren die genoeg kwaliteit bezitten om hiervoor in aanmerking te komen? Hoeveel vrouwelijke auteurs van prestigieuze leerboeken (universitair niveau) zijn er in vergelijking met mannen?

Zelfde vragen kunnen doorgetrokken worden naar vrouwelijke geleerden op andere vakgebieden dan Hadith, en dan ook nog eens geplaatst in die tijd!

5- Als toevoeging kan nog gesteld worden dat elke vakgebied zijn wortels heeft en afhankelijk is van de overlevering en interpretatie van de hadith literatuur. Neem bijvoorbeeld de Tafsir (exegese van de Quran). Elke vorm van interpretatie zal afgewezen worden dat niet stoelt, al dan niet direct of indirect, op de Hadith en de interpretatie ervan. Het feit dat vrouwen in zulke grote getale zich bezighielden met de Hadith (-interpretatie), betekent automatisch dat zij hun stempel hebben gedrukt op alle andere vakgebieden!

6- Rijst de vraag waar de hedendaagse vrouwelijke geleerden blijven, die stevig gefundeerd in de klassieke wetenschappen hun stempel drukken op de maatschappij. Dit is m.i. een vraag dat een sociaal-maatschappelijke discussie behoeft (toegang tot onderwijs, armoede, imperialisme etc etc) en zeker niet als argument gebruikt kan/ mag worden om de fundamenten van de Islam aan te vallen en tot herinterpretatie van Quran en Hadith te eisen!

Hoofddocent Islamitische theologie aan het Minhaj Instituut en tevens docent bedrijfseconomie aan een hogeschool.

Lees andere stukken van