Weinig moslims hebben een zo roemrijke reputatie als Al Ghazali ( 1058 n. Chr.) Deze uitzonderlijke grootgeleerde heeft voor veel opschudding gezorgd in zijn tijd. Hij viel vooral de moslimfilosofen aan, die sterk geïnspireerd waren door het Aristoteliaans gedachtegoed. Hij wees hun doctrines robuust af en noemde sommigen zelfs ketters van de Islam. Zo schrijft Ghazali in zijn boek: De Tegenspraak der Filosofen (al-Tahaafoetal-falaasifa) dat er twintig stellingen van moslim filosofen (lees: Farabi en Ibn Sina) moeten worden verworpen, omdat ze leiden tot ongeloof (kufr) en/of ongewenste vernieuwing (bida).
Drie van de stellingen veroordeelt Ghazali als uitingen van ongeloof (kufr), die niet met de Islam verzoenbaar zijn:
1) de verwerping van de lichamelijke herrijzenis
2) de Aristotelische opvatting dat God slechts universalia kent
3) het geloof in een eeuwig universum
Over het algemeen wordt Ghazali gezien als degene die de ondergang van het Grieks-geinspireerde denken in de Islam op zijn geweten heeft. Hij nam afstand van het filosofisch benaderen van God, en verdiepte zich eerder in de kracht van het hart dan in de kracht van het verstand. De bovenstaande drie stellingen zijn voor een ‘niet-gelovige’ (hier: iemand die een zintuiglijk en logisch bewijs nodig heeft om een geloof aan te hangen ) enigszins begrijpelijk, omdat hierin enige logica schuilt. Maar voor ‘een gelovige’ die De Koran en de Overleveringen letterlijk wilt interpreteren (waar nauwelijks ruimte is voor het beperkt menselijk redeneren) zijn bovenstaande stelling klinkklare onzin.
Ghazali heeft na zijn felle aanval op de moslimfilosofen zich verdiept in de mystieke kant van de Islam. Dit is duidelijk te zien in zijn boek: ‘Ihyaa al-ulum al dien’ (Herleving van de religieuze wetenschappen), zijn grootste boek qua omvang. Het werk telt veertig hoofdstukken, die overeenkomen met de veertig dagen die de sufi in afzondering doorbrengt. In het boek beschrijft hij de verschillende stadia van het pad naar de verlossing, en alle gevaren die de zoeker onderweg kan tegenkomen. Wat wel weer opvalt in zijn stukken, is dat hij indirect weer de moslimfilosoof Ibn Sina bekritiseert in zijn definitie van ‘profetie’. Volgens Avicenna is ‘het profetisch vermogen’ een hoger zintuig dan de waarneming of rede terwijl Ghazali zegt dat de profetie een geschenk van God is. Profeten zijn voor Ghazali de ‘artsen van het hart’, niet van het lichaam of de ziel: de profeten waarborgen de gezondheid van het mensenhart, die uit gehoorzaamheid aan God bestaat.
De titel van mijn stuk ‘Ghazali, een politicus of mysticus?’ insinueert dat de grootgeleerde misschien wel een politiek belang heeft gehad bij de keuze van zijn mystieke pad. Kan dit überhaupt wel samen? Politiek en Mystiek? Een mysticus, is toch iemand die zijn persoonlijk belang in het niets laat vergaan en zich weerhoudt van maatschappelijke belangen? Ondanks al zijn nadruk op de mystieke liefde (Hoebb) en het hart heeft Ghazali volgens sommigen nooit zelf enige mystieke extase ondergaan. Hij zou zich tot de praktische en technische aspecten van mystiek beperken.
Gelukkig geeft Ghazali in zijn boekwerk, Nasiehat-al-Muluk (Advies aan koningen) duidelijkheid over zijn beleving van mystiek. De mystiek waarnaar hij streeft is noch egocentrisch noch gericht op het zich afzonderen van de maatschappij. De herleving richt zich eerder op goed gedrag dan op individuele verlossing. De waarde die Ghazali hecht aan naleving van de wet, laat zien hoezeer mystiek en individuele vroomheid dienstbaar zijn aan de openbare orde in de stad.
Dit perspectief van Mystiek, had ik nooit ingezien. Jullie wel? Ooit heb ik mij laten vertellen dat een ware mysticus iemand is die voor de buitenwereld een actief en betrokken persoon in de samenleving is, maar binnenin zich slechts met de Eenheid van God afzondert. Mensen, die menen dat je het pad van verlichting slechts buiten een nederzetting, hoog in de bergen kunt vinden hebben het volgens Ghazali dus mis. Een sufi, kan zijn bestaansgrond ook in een rumoerig stad als Amsterdam vinden. Wie durft te zeggen dat Ahmed Aboutaleb in de rij van Ibn Arabi (een groot mysticus) hoort? Als Ghazali nu nog zou bestaan, dan zou hij dit misschien beamen.
17 Reacties op "Ghazali, een politicus of mysticus?"
Waarom maken al die theologen elkaar af? Soms denk ik, hoe meer kennis iemand heeft des te groter de kans dat hij/zij voor conflicten zorgt.
Dit doet me denken aan de wijze les van Socrates: Ik weet dat ik niets weet!
Was er dan wel sprake van afmaken? Ik vraag me af hoe letterlijk dat genomen mag worden. Het kritisch bekijken van de stelling van een ander is bij uitstek iets dat ervoor zorgt dat wetenschap (zij het filosofisch van aard) zich ontwikkelt.
Maar zeg eens even eerlijk. Krijg jij niet het gevoel dat de meeste schriftgeleerden niks hebben gesnapt van hun geloof? Ik ken vele gevallen waarin Ulama het slechte voorbeeld geven aan de gewone bevolking. En de gewone bevolking is zo dom, dat alles wat een imam zegt domweg wordt aangenomen.
Het verschil met de tijden van Imam Ghazal en daarvoor (denk aan grote geleerden als Imam Bukhari die leefde in een tijd waar Baghdad middelpunt van kennis was), is dat de gemiddelde moslim te weinig weet over de Islam. Het gevolg is dat een moslim die een beetje weet, gezien wordt als geleerde. En iemand die een beetje weet, weet niet per se veel… maar mag wel een kudde leiden die niets weten.
Het verschil met nu en vroeger is dat de gemiddelde geleerde van nu, de gemiddelde moslim van toen was en dus waren deze mesnen volgelingen van grote geleerden die wel wat van zaken wisten. Die wel konden relativeren….
Tjah, toch krijg ik het gevoel dat geleerden in alle tijden zich verheven voelen of hebben gevoeld. Ik wil natuurlijk niet alle imams over 1 kam scheren.
wie zou in de huidige tijd de kaliber zijn ghazali of imam bukhari? Als die er niet zijn, waarom dan niet? ik had toch begrepen dat de poort van de profetie gesloten was en niet de poort van de hooggeleerden?
Mischien is dit wel een bijpassende filmpje http://www.youtube.com/watch?v=iwj_AdF0iUk&mode=related&search=
salaam
Mooi stukkie ashraf, maar jammer dat je de politiek/geloofdimensie in de islamitische geschiedenis niet wat verder uitdiept.
Ik wilde nog even toevoegen dat in de islamitische geschiedenis het altijd al verdraaid moeilijk is geweest voor de ‘ulama om zich onafhankelijk op te stellen. Er waren altijd wel bepaalde groepen mystici/geleerden (hetzij mutazilieten, sufis, ahl hadith etc) die bij de heerser van de dag in een goed daglicht stonden; wat voor de overige groepen dan zo goed als direkt vervolging betekende. Probeer op die manier nog maar eens rustig aan je ‘ilm te werken of zelfs maar te verspreiden.
En ook nu nog: zo goed als geen enkele geleerde is op dit moment onafhankelijk in de islamitische wereld. Stel je je wel onafhankelijk op dan word je tot ketter verklaart en moet je vrouw van je scheiden (Abu Zayd, Leiden) of knikkert Egypte je er uit (Qaradawi, Kuwait).
Is toch lastig, oder?
Noureddine, is Nederland dan niet een fantastisch land om de discussie weer eens op gang te brengen en de mystici wat meer de wind uit de zeilen te nemen? Perslotvanrekening heerst hier gelukkig de overtuiging van de rede en niet van de mystiek. Angst voor de “heerser van de dag” komt hier toch niet voor? Of begrijp ik er helemaal geen barst van?
Vriendelijke groeten,
Herman
@noureddine
Je noemt sufis een sekte? wie is hun oprichter, als ik vragen mag….
voor zover ik weet zijn sufis geen afwijkende groep i.t.t. de wahhabieten, die wel een geestelijk leider/inspirator hebben.
@ashraf ashrafi,
Ibn al-Jawzi on the Ash’arites:”˜The heretics claim;
i) there is no god in the Heavens,
ii) neither is there Qur’an in the Mushaf, and
iii) nor is there a Prophet in the grave;”˜your three shameful facets’’
Dhr Al Ghazali ”rahimahoellah” (toevoegen aan IV 1.0!!) .. een pracht voorbeeld van iemand die zijn leven heeft gewijd aan de boodschap van de Islam en voordurend op zoek is geweest naar evenwicht. Evenals sheikh Al Qaradawi en vele anderen. (Helaas nog niet veel genoeg!!)
Ik weet dat Al-Ghazali sowieso heel geleerd was in vele verschillende richtingen, waaronder astronomie en geneeskunde. Een van de grootste wetenschapper van zijn tijd en daarnaast de grootste mysticus van zijn tijd.
Dat deze twee samen kunnen gaan en elkaar juist kunnen versterken, merk je bij al-Ghazali. Voor mij is hij een mysticus. In werkelijkheid veel meer, maar deze kant van hem kwam later het meeste tot uitdrukking
Mooi stukje Ashraf!
Er is een prachtige docu-film gemaakt over het leven van al-Ghazali door Ovidio Salazar, “The Alchemist of Happiness” getiteld. Ik denkt dat de DVD inmiddels op de markt is. De film maakt vooral gebruik van al-Ghazali’s eigen teksten en maakt deze op inspirerende wijze relevant voor het heden. Een echte aanrader!
Wat betreft jouw vraag over mystiek en politiek. Ik denk dat het mystieke pad en bijbehorend literair kanon in essentie gericht zijn op persoonlijke ontwikkeling, deugd, en moraliteit, met het ‘kennen’ van God als uiteindelijke streven. De politieke dimensie van de mystiek is dusdanig ongedefinieerd dat de geschiedenis zowel zeer gepolitiseerte als zeer ingetogen Sufi bewegingen heeft voortgebracht. Vergelijk bv de zeer individualistische en ascetische mystiek van vroege Soefies als Rabia al-Adawiyya en Dhu l-Nun met het activisme van Abdul Qadir al-Jaza’iri en Uthman dan Fodio in Nigeria. De opkomst van de Soefie broederschappen (turuq) heeft tasawwuf (de mystieke dimensie van de Islam) een meer hierarchisch en communaal karakter gegeven. Toenemende institutionalisering en communalisering is uiteraard een sterke basis voor potentiele politieke actie (zoals is gebleken uit de sterke betrokkenheid van Soefie broederschappen bij diverse anti-koloniale bewegingen). Dit wil echter niet zeggen dat er een oorzakelijk verband bestaat tussen de inhoud van de Soefi leer waarop deze bewegingen geschoeid zijn en politieke actie…Integendeel, de teksten die tot op de dag van vandaag de theoretische basis vormen van de meest dominante Soefie bewegingen gaan in de eerste plaats over de individuele zoektocht naar God. Sociale en politieke aspecten zijn slechts relevant voorzover zij in dienst staan van dit doel.
@ 9 hamid
Ik noem geen van bovenstaande groeperingen sektes. Dat zou weinig produktief denken zijn. Waar het mij om ging is dat in de geschiedenis van de islamitische wereld bepaalde heersers voor een bepaald soort denkers een zwak hadden en deze tot voornaamste tak van islam verheven, daarmee andere denkers politiek en maatschappelijk buiten spel zetten.
En idd, zowel de sufis als de wahabbi’s zijn daar mooie voorbeelden van. Zelfs al zou je beiden niet tot sektes bestempelen, of als beiden in principe elkaar niet eens uitsluitten.
Zo was Ibn ‘Arabi bijvoorbeeld iemand die een heel sterk gevoel voor tawhied had (waar de wahabbi’s op hameren als ware het het enige) en kon je volgens hem enkel via de rechte weg van de shari’a je tot Allah swt wenden op het pad van de spiritualiteit- en de beste man vertoonde spiritueel gezien toch erg veel overeenkomsten met wat wij heden ten dage als soefistisch zoud en omschrijven.
Het een hoeft het ander niet uit te sluiten uit. Politicus, Soefi, Wetenschapper. Problemen ontstaan als je gedwongen wordt een deel van je ideeën op te geven…
Naar mijn idee is er niks mis mee om het pad van verlichting in afzondering “ergens hoog in de bergen” te bewandelen of daar tot het inzicht van verlichting te komen. Maar daarna dien je, vanuit je ervaringen en inzichten weer “de berg af te dalen” en weer gewoon deel te nemen aan het dagelijks leven, levend vanuit de ervaring van de Eenheid van en met God – wat niks anders is dan een mededogend leven leiden.
In wezen is dat naar mijn idee ook zo bij het doen van het gebed. Na het gebed, waarin je je als individu richt op God en als zodanig de Eenheid van en met God kan ervaren, sta je weer op en neem je weer deel aan het leven zoals het is – of dat nu als politicus, arts, vader/moeder of wat dan ook is. Maar om je van tijd tot tijd aan die Eenheid te herinneren – als mens en individu vergeet je dat nog wel eens- moet je zo af en toe weer “die berg beklimmen”. Vijf keer per dag is het advies…
Ghazali heeft geleefd en ondervonden dat geleerdheid en denken niet alles is.Het denken en de uiting ervan kan gevoed worden door een deel van het goddelijke in de mens.Je kan gebruikt
worden, zoals profeten (profetien uiten).Extase is een onderdeel van de eigenschap van mens zijn om te ervaren dat er aan je gewerkt wordt om klaar te zijn voor een hoger plan.
Het geheim ligt in de verzen 27,28,29 en 30 v/d “Dageraad (Al-Fadjr)in de Koran. De methodiek is, ga in rust en
je zal ervaren dat je wordt getrans- formeerd in een ander wereld van de Heer (geestelijk toestand)en onder- wezen wordt door Hem en ervaart Zijn Rijk (dienaren en tuin) en herboren
terugkeert in de normale wereld.Met
deze ervaringen zal je steeds naar Hem terugkeren, tevreden en welgevallig.In Zijn tuin zit nu ook Zijn dienaar Imam Abu Hamid al-Ghazali.
Hamid, de poort der profeetschap is nimmer gesloten, integendeel, het is de enige bestaansreden van alles. Dat gezegd te hebben, ik vind dat mensen eerst een begrip moeten krijgen van waar het nou echt over ging, niet als in het intellectuele weten, maar het echt omvatten. Pas dan kun je ghazali’s werken relativeren en bediscussiëren. Daarom is deze tekst, hoewel interessant qua feiten, verder leeg omdat het een aardse analyse weergeeft. En dat was juist waar ghazali NIET over ging.