De verkeerde feiten rond de kerkbrand in Al Marinab

Het NOS Journaal bracht op zaterdag 26 november 2011 een verhaal over de religieuze twisten tussen kopten en moslims in Egypte. Verslaggever Lex Runderkamp onderzocht de achtergrond van de kerkbrand in het Nijldorpje Al Marinab, die tot veel ophef leidde in Egypte en erbuiten. In zijn verslag meldt Lex: er zijn “sterke aanwijzingen dat iedereen – ook de internationale gemeenschap – reageert op verkeerde feiten.” Hieronder een gedetailleerd verslag van zijn bevindingen.

Eind november bezoek ik het dorp Al Marinab in het zuiden van Egypte. Ik wil graag uitzoeken hoe de brand in de lokale koptische kerk is ontstaan. Hoe de verhoudingen tussen moslims en kopten in het dorp verziekt raakten. Men leeft al eeuwen samen met de moslimburen in dit dorp. Wat is er precies misgegaan? Want de impact van de kerkbrand eind september 2011 is enorm. Kopten gaan in Cairo de straat op om te protesteren tegen de vernietiging van hun heiligdommen. Politie en leger grijpen zo hard in dat de krant al-Ahram 28 doden en meer dan 325 gewonden telt. De kerkbrand in Al Marinab is daarmee het symbool geworden van de religieuze spanningen in Egypte.

Weinig kopten

Al Marinab is een conservatief moslimstadje met een heel kleine koptische gemeenschap. In sommige berichten wordt gesproken van 30 families, in andere van 30 personen. Ze willen allemaal weg, vertellen ze ook aan mij, en ze klagen erover dat niemand ze komt helpen. Als ik zeg dat ik ze in contact zal brengen met Koptische organisaties in Cairo of Nederland stellen ze een lijst op met namen van mensen die weg willen. Op die lijst staan 19 namen. In een brief aan de gouverneur, die ik later onder ogen krijg, spreken de Kopten zelf van 37 mensen. Vandaar dat ik in mijn verslag spreek van “ongeveer 30 mensen.” Hun officiële kerk (Marmina) is 4,5 kilometer verderop in het dorpje Haj Zidan, want ze hebben in hun eigen dorp nooit een echte kerk gehad, vertellen de kopten mij zelf.

We lopen door de smalle steegjes in de koptische wijk in Al-Marinab. Rauf, een man van in de dertig, vertelt ook dat ze altijd naar het naburige dorp gaan, maar hij wijst op een huis vlakbij de kerk in aanbouw. Daar hebben ze ook gebedsdiensten gehouden. Het huis staat op instorten en dus kregen ze toestemming om deze gedoogde gebedsruimte te herbouwen. De kerk die gebrand heeft, staat er naast. Ik zie alleen kale muren en ontbrekende plafonds. Het wordt me duidelijk dat ik hier in een kerk sta waar nog nooit een dienst is gehouden. Het is een kerk in aanbouw dus. Er zijn geen verbrande resten van kerkelijk leven om me heen te zien; geen boeken, geen banken, geen kaarsenstandaards, geen tegelvloer. “Hier had het altaar moeten komen,” zegt Rauf en hij wijst op een lege plek.

Bisschop Hedra

Maar wie bouwt die kerk dan?, vraag ik. Uit papieren van het kadaster blijkt dat het pand in 2008 in handen kwam van de bisschop van Aswan, vader Hedra, zo blijkt uit de gemeentelijke inschrijvingen. Hij kreeg vergunning om “het huis” te verbouwen. Hij vroeg ook elektriciteit en water aan voor “een huis.” Maar de islamitische buren vonden het wel raar, vertellen ze mij, dat zo’n belangrijke kopt zich bemoeide met een huis in hun dorp. En daarom stelden ze er een vraag over, half december 2010, toen moslims en kopten een gezamenlijke traditionele bijeenkomst hielden waar de twee religies hun praktische problemen met elkaar bespreken.

Er was een camera bij. Op de beelden zie je de rechterhand van de koptische bisschop, vader Salib Al-Dik. Hij stelt de aanwezige moslims gerust: het pand zal een ontmoetingsruimte worden. “En als het toch een kerk blijkt te zijn, hebben jullie het recht om hem te vernietigen.”
Ik zie de video in een ontmoetingsruimte van de moslimbewoners in Al-Marinab. Ze buitelen over elkaar heen om te reageren, wijzend met priemende vingers naar de laptop: “Hij beloofde dat het geen kerk zou worden. Dat hebben wij geloofd!”

Koepels

Het bouwprojekt wordt uiteindelijk groter en breder dan volgens de vergunning is toegestaan. Het is 4 meter te hoog en zo breed dat de dorpssteeg er smaller door is geworden. Dat erkennen de kopten ook tegenover mij. Volgens hen bouwt iedereen te hoog en te breed in Al-Marinab en grijpt de overheid nooit in. Maar bij dit gebouw gaat het natuurlijk om een zeer controversiële koptische kerk.

“De koepels zagen we op 30 augustus voor het eerst,” zeggen moslims in het dorp tegen mij. “We namen het onze broederkopten uit het dorp niet eens kwalijk omdat we er van uitgingen dat het een provocatie was van mensen buiten het dorp (hij doelt op de bisschop uit Erdfu /LR). Toen zijn we gaan klagen bij het stadsbestuur en de gouverneur over de koepels op het dak. We vroegen de gemeente om de bouw te inspecteren. En na twee dagen zijn we vreedzaam gaan demonstreren, niet bij die kerk, maar in het dorp om de boodschap aan de bestuurders duidelijk te maken.”

De authoriteiten komen meteen in actie. Het document dat de koptische overtreding van de bouwvoorschiftenbouwvoorschriften beschrijft, is gedateerd 1 september 2011 – een dag later dus al.

Er wordt een verzoeningsbijeenkomst belegd en de kopten geven op de meeste punten toe: ze zullen de koepels verwijderen, afzien van een kerkklok en geen kruis plaatsen. De gemeente eist dat de kopten binnen 15 dagen vier meter van het gebouw afhalen. De deadline is 30 september.

“Binnen vier dagen hebben we die extra meters er vanaf gehaald om te voldoen aan de bouwvergunning,” meldt bewoner Atalla tegen een koptische krant. De bewoners bevestigen tegen mij dat ze met veel pijn in het hart zelf de koepels hebben verwijderd. Dat plaatst de kwestie voor mij wel in een ander daglicht. Want volgens de berichten zouden de moslims de koepels hebben gesloopt.

Brand

Op 30 september staat de bouwplaats van de kerk in Al Marinab in brand. Al Ahram meldt dat “bijna drieduizend moslims” vanuit het vrijdaggebed in de moskee naar de kerk zijn gegaan en het vuur hebben aangestoken. In een gesprek met mij spreken de koptische bewoners zelf over “60 tot 70 jongeren.” Er zou eerst zijn gediscussieerd, maar daarna zouden de moslimjongeren de bouwplaats van de kerk in brand hebben gestoken.

De kopten geven mij twee video-opnames van de brand die ze zelf gefilmd hebben. Daarin doe ik een vreemde ontdekking. Uit de metadata van de video’s blijkt dat de brand al om 12.17 uur aan de gang was. Op datzelfde moment gaan moslims normaal gesproken de moskee in. Pas vanaf 13.00 uur komen zij hun moskee weer uit. Dat zou betekenen dat het kerkgebouw al in brand stond toen de moslims nog in het vrijdagsgebed in de moskee zaten.

Ontkenning

De moslims in het dorp ontkennen dat ze de bouwplaats van de kerk in brand hebben gestoken. “De kopten hebben hun kerk zelf in de brand gestoken,” zegt een van hen met instemming van alle anderen. Ze hebben een advocaat in de arm genomen uit de grote stad Erdfu, Ismail Ahmed, die hun zaak behartigt in procedures tegen de kopten en de lokale overheid.

Als ik hem spreek in Al Marinab vertellen zeker zes van zijn cliënten hetzelfde verhaal: “Toen we de moskee verlieten zagen we een enorme zwarte rookpluim boven het dorp. Dan is het je plicht om te gaan kijken of er hulp nodig is, of het nou bij de moslims of de christenen is. Dus de hele moskee rende die kant op. Het bleek om de kerk te gaan en twee woningen er naast. Wij hoorden van de buren dat er autobanden op het terrein waren gebracht. En we hoorden dat onze christenbroeders de politie belden om te zeggen dat de moslims hun kerk en huizen aan het verbranden waren.”

Motief

Het is moeilijk voor te stellen dat kopten hun eigen kerkgebouw in brand steken. Maar helemaal ondenkbaar is het ook weer niet. Na de val van Mubarak ging de koptische kerk Shahedin in vlammen op in de provincie Helwan, ten zuiden van Cairo. Er kwamen volgens tv-berichten 13 kopten om het leven tijdens de gevechten. Het tijdelijke militaire bewind bood de kopten meteen compensatie aan en liet de kerk herbouwen, op kosten van het leger, meldt CNN. De kopten in Marinab ontkennen tegenover mij dat ze hun eigen kerkgebouw in brand hebben gestoken.

“Er is geen enkele kopt een haar gekrengt tijdens het zogenaamd aansteken van hun kerk,” zegt de moslimbuurman van de kerk tegen mij op een bijeenkomst met meerdere bewoners. “Vindt u dat niet raar? Als een menigte de kerk belaagt en in de brand steekt wordt er dan geen enkele klap uitgedeeld?” De kopten kunnen mij geen enkele anekdote vertellen over hun confrontaties met de moslims tijdens de brandstichting. Ik vraag er meerdere keren naar. Iemand haalt een baby te voorschijn en zegt dat het jongetje bijna gestikt is tijdens de brand, zoveel rook was er. En ze wijzen tijdens een rondwandeling op de materiële schade die ze hebben geleden: tv-toestellen, een stofzuiger, een airco, een printer, een computer, maar niemand beschrijft een herinnering aan de uitzinnige menigte van bijna drieduizend moslims die zich aan hun heiligdom moet hebben vergrepen.

Het incident in Al Marinab lijkt op een religieus conflict in Izbet Bushra, 120 kilometer onder Cairo, waar in 2009 gevechten uitbraken over een kerk in aanbouw. Na onderzoek concludeerde het onafhankelijke religieuze tijdschrift West Arab Report van de Nederlander Cornelis Hulsman: “Alhoewel het waar is dat er geen formeel kerkgebouw bestaat in Izbet Bushra, en dat de procedures om toestemming te krijgen voor de bouw van zo’n kerk enorm moeilijk en ondoorzichtig zijn, hebben de christelijke bewoners opzettelijk zowel het lokale bestuur als de islamitische buren misleid door te verklaren dat het gebouw in aanbouw een fabriekje zou worden.”

Dat is in Marinab volgens mij ook gebeurd. Beide partijen zwaaien weliswaar met een flinke stapel papieren om te bewijzen dat het wel of niet was toegestaan om een kerk te bouwen, maar feit is dat pas eind augustus het dorp doorkreeg dat het echt om een kerk ging. De bouw was toen al maanden aan de gang.

Slot

Ik heb het dorp Al Marinab bezocht omdat ik zag dat de berichtgeving over de religieuze strijd bij ons gedomineerd wordt door bestaande stereotypen en angst voor islam. Maar ik denk dat die ‘religieuze conflicten’ soms ook terug te leiden zijn tot sociale omstandigheden ter plaatse. De kopten hebben het inderdaad zwaar in Egypte. Maar de kopten zijn in conflicten niet altijd alleen maar slachtoffers.

Bron: NOS.nl

Pssst..
Wij Blijven Hier! is het platform van de Nederlandse moslim. Wij bieden ruimte aan sterk uiteenlopende meningen en standpunten. Want waarom zou je het leven makkelijk maken als het moeilijk kan? Niet alle meningen en standpunten hier komen overeen met de onze. En anders dan je wellicht van ons verwacht, hebben wij ook niet alle wijsheid in pacht. Dus mocht je het ergens niet mee eens zijn, dan horen we het graag!

Lex Runderkamp

Lex Runderkamp is reizend verslaggever van de Arabische wereld voor het NOS Journaal en televisiepresentator.

Lees andere stukken van Lex