Is oorlogszucht religieus of heeft atheïsme ook nog wat uit te leggen?

Uit de Beyond Belief serie van HuffPost UK.

De meest voorkomende riposte van atheïsten naar religieuze mensen luidt als volgt: religie is de voornaamste reden voor oorlog. Zonder religie: geen 9/11, geen Israëlisch/Palestijnse ellende, geen Troubles in Noord-Ierland, zelfs geen IS. Richard Dawkins, bekende atheïstische Brit, beargumenteert dat religie de voornaamste oorzaak is van geweld en oorlog in de geschiedenis. Hij schreef in 2013 in zijn autobiografie dat “religie het voornaamste – en gevaarlijkste – label is waarmee wij ‘hen’ onderscheiden van ‘ons.'” Hij heeft gezegd dat als religie op de een of andere manier zou worden afgeschaft, er “een veel grotere kans was dat er geen oorlog meer zou zijn.” Er zou ook “minder haat zijn, want veel van de haat in de wereld is een vorm van sektarische haat, bijvoorbeeld in Noord-Ierland, India en Pakistan,” zo vertelde hij aan de website belief.net.

Maar academische studies betwisten  consequent de link tussen religie en oorlog. Onderzoek dat in oktober 2014 werd gepubliceerd door het Institute for Economics and Peace (gebaseerd in Sydney en New York), keek naar alle oorlogen die plaatsvonden in 2013. Het vond geen ‘algemeen causaal verband’ tussen religie en conflict.

Sterker nog, religieuze elementen speelden geen enkele rol in 14 (40%) van de 35 gewapende conflicten en slechts vijf (14%) hadden religieuze elementen als hun voornaamste oorzaak, zo toonde het rapport aan. Alle oorlogen hadden meervoudige oorzaken, waarvan de meest voorkomende algemene deler was dat men weerstand had tegen een overheid, of tegen de economische, ideologische, politieke of sociale systemen van een staat, iets wat in bijna twee derde van de cases werd genoemd.

De Encyclopedia of Wars, een uitgebreide studie die in 2008 werd gepubliceerd, boekstaaft 1763 oorlogen door de menselijke geschiedenis heen. Het benoemt slechts 123 als ‘religieus van karakter’- iets onder de 7%. Het Institute for Economics and Peace rapport ontdekte ook dat minder religie een land niet vreedzamer maakt. De hoeveelheid atheïsten in een land stond in geen relatie tot het vredesniveau.

Landen met het hoogste niveau van atheïsme – voornamelijk communistische of voormalig communistische staten als Rusland en Tsjechië – waren niet noodzakelijk de meest vreedzame. Noord-Korea heeft één van de laagste aantallen van mensen die een religie belijden, maar het was één van de tien ‘minst vreedzame landen ter wereld’ vorig jaar, volgens het rapport.

Maar waarom komt religie zo vaak naar de oppervlakte in conflicten?

Religieuze elementen van oorlog worden vaak gebruikt om deze kort maar krachtig te beschrijven, al is de realiteit veel complexer, zo zegt John Wolfe, een professor van de Open University. “Zelfs als je terugkijkt naar de zogenaamde ‘religieuze oorlogen’ van de 16de en de 17de eeuw [volgend op de Protestantse Reformatie in Noord- en West-Europa], dan is religie een belangrijke factor, maar als je onder de oppervlakte graaft, dan zie je dat ook zaken als de invloed van een dynastie, macht en economische processen een factor zijn.

“Ik denk dat ik best achter een bewering kan staan waarin gezegd wordt dat religie betrokken is in de meeste van de ergste oorlogen, maar om te zeggen dat religie verantwoordelijk is, zou een verdraaiing van het bewijs zijn,”concludeert hij.

Lees het hele artikel (dat best lang is) verder op Huffington Post UK. (Engels). Waar het over gaat? In het kort hierover:

Over globalisatie, voormalig Joegoslavië, Saddam Hussein, religieuze retoriek, culturele verschillen over de opvatting van geloof, hoe IS bewust inzet op de Clash of Civilizations maar feitelijk haar nationalisme vermomd als schijnromantiek, orthodoxie als verdeelmechanisme, religie die over het hoofd gezien wordt als vredesbewaarder (bijv. in de figuren van MLK, Tutu en Ghandi), de vergelijking met de grootste conflicten in de laatste 100 jaar (WWI, WWII, Koude Oorlog, Vietnam) die voornamelijk nonreligieus van aard waren en waar militant, door de staat opgelegd atheïsme nog wat verantwoording over mag afleggen (Stalin, Tito, Mao Zedong, Pol Pot), maar ook over bigger-than-self-ideologies die mensen eerder tot communale moord en oorlog aanzetten dan individueel atheïsme, wat geen georganiseerde geloofsgroep is, behalve in oppositie tegen religie.

Uiteindelijk is oorlog, net als mensen, complex. Religieuze, politieke en economische factoren zijn vervlochten met elkaar en zijn afhankelijk van de context waarin ze gevonden worden. Religie kan zeker bepaalde oorlogen ‘veroorzaken’, maar zoals een professor verduidelijkt: “Mensen vechten ook over kleine beetjes samengeperst koolstof, moddervelden, verslavende geestverruimende middelen en voetbalwedstrijden.”

Geschreven door Louise Ridley voor HuffPost UK. Gedeeltelijk vertaald en de rest samengevat door Noureddinus.