Voorpagina Algemeen, Ervaringen, Maatschappelijk, Politiek

Rotterdam slaat door

, 10 mei 2012, 19 reacties

In de 18e eeuw bedacht Jeremy Bentham het Panopticon: een institutioneel design dat als doel had om een context te observeren, zonder de mensen die zich daarin begeven het idee te geven dat ze structureel geobserveerd worden. Het idee was dat dit psychologische model invloed zou hebben op hoe mensen zich door deze surveillance zouden gedragen.

Observatie. Preventie. Normalisatie. Er zijn gevangenissen, psychiatrische instellingen én scholen gebouwd die Bentham’s Panopticon als architectonisch uitgangspunt hebben. Dit principe beperkt zich echter niet alleen tot het ontwerp van gebouwen. Michel Foucault stelde namelijk in Surveiller et Punir (1975) dat het Panopticon (latijns: alziend) ook een treffende metafoor is om de inrichting van de moderne disciplinerende maatschappijen te beschrijven. Durf hem anno 2012 eens ongelijk te geven.

Wie een tramritje door hedendaags Rotterdam maakt wordt onderworpen aan obsessieve surveillance. Een gemiddeld ritje naar mijn werk (4km) ziet er zo uit: 1.Inchecken 2.Conducteur komt langs 3.Beeldschermen tonen bij elke halte instappende reizigers 4.CCTV’s die gehele tram monitoren 5.BOA’s die in burgerkledij met grote regelmaat een extra check uitvoeren. 6.Uitchecken. In de metro is het niet anders; met het enige verschil dat daar poortjes staan. Nu is deze week bekend geworden dat de RET niet alleen visueel, maar ook gesprekken van reizigers opneemt. Dat verrast mij niet. Sterker nog, het zou niemand moeten verrassen. ‘Crimefighters’ Opstelten en kompaan Teeven, ‘toevallig’ beiden VVD, zijn deze weg immers jaren geleden al ingeslagen. Veiligheid(gevoel) is ‘the magic word’. En als dat niet mag baten, hebben ze nog altijd het gezegde: ‘Wie niets te verbergen heeft..’

Verscheidene wijken in Rotterdam zijn ‘schoongeveegd’ van zichtbare elementen die onveiligheid impliceren. Prima. Al mogen we ons best afvragen waar al die junks, dealers en de prostituees zijn gebleven. Vooral met de kennis dat Rotterdam momenteel geteisterd wordt door gewelddadige roofovervallen en schietpartijen. Veel veiliger is het er in Rotterdam niet op geworden, zou je denken. Nou zou je kunnen stellen dat eenieder die aan het juk van de overheid wil ontsnappen het vrij staat om de fiets te pakken. Helaas. De stad Rotterdam loopt over van de gereintegreerde, verbaal zwakke, stadstoezichthouders die obsessief bekeuringen uitdelen aan burgers. Ze verschijnen georganiseerd op de gekste plekken en verschuilen zich laf achter muurtjes om burgers – vanwege de allerkleinste overtredingen die je je kunt bedenken – te bekeuren. Bovendien heeft de overheid ze het recht gegeven om burgers die zich niet kunnen (of willen) identificeren af te voeren naar het politiebureau. Om ze van hun vrijheid te beroven, zeg maar. En ze schromen niet om die macht te misbruiken.

Dat is mij ook overkomen toen ik op weg naar mijn werk – samen met zeven anderen door voetgangersgroen fietste – én ik door drie agressieve toezichthouders als enige werd aangehouden. Ik vroeg eerst beleefd om een normaal gesprek. Kom op. Voetgangersgroen. Waar hebben we het over. Ik moet echt naar mijn werk. Mocht niet baten. Daarna weigerde ik principieel mijn paspoort af te geven. Een uur later zag ik voor de eerste keer van mijn leven een politiebureau van binnen. Ik mocht in de cel plaatsnemen naast een junk en een overvaller. Ze waren naar eigen zeggen allebei onschuldig, dat even terzijde. Belangrijker om te vermelden is dat ik van mijn vrijheid beroofd ben. Omdat ik door voetgangersgroenlicht fietste. Omdat mijn bewegingen (en dankzij de RET: ook mijn uitspraken) binnen de publieke ruimte tot in detail gesurveilleerd moeten worden. Omdat ze dat nodig vinden. Op zijn panopticons.

We slaan door mensen. Rotterdam slaat door.

Leon De Winter zat enkele weken geleden bij Pauw & Witteman en zei dat we de meest vrije samenlevingen hebben die de mensheid ooit gekend heeft. Het zal je waarschijnlijk niet verrassen, dat ik daar lichtelijk anders over denk.

Abdelkarim. Voormalig hoofdredacteur van Wijblijvenhier.nl. Documentairemaker. Is geboren in de Zeeuwse contreien en wist al op vroege leeftijd dat het boerenleven niet voor hem was weggelegd. Hij besloot om zijn hooivork aan de wilgen te hangen, de koeien vaarwel te zeggen en zijn geluk te beproeven in Rotterdam. Hij studeerde Nieuwe Media aan de Universiteit van Amsterdam, was als journalist werkzaam bij de VARA, columnist voor KRO Hemelbestormers en Joop.nl, praat graag tegen vreemden, schaamt zich slechts voor zijn tenen en hoopt dat zijn levensmotto ooit de geschiedenisboeken ingaat: "Als je een geit een jurk cadeau geeft, weet je nooit wat er gebeurt"

Lees andere stukken van Abdelkarim