Voorpagina Islam

Imams enzo… deel 2: Verschuivingen

Abdulwahid van Bommel is gastarbeider bij wijblijvenhier.nl

In deel 1 van de reeks ‘Imams enzo…’ kon je de diagnose over de positie van Imams in het Westen lezen. In deel 2 gaat het over de context en verschuivingen van de taken van Imams.

Context
De situatie en de toekomst van een nogal willekeurig samengestelde multi-etnische/ multinationale; multileerscholige en anderszins pluriforme moslimsamenleving in seculariserend Nederland. Veel meer dan in de landen van herkomst krijgen imams te maken met op het eerste gezicht oneigenlijke imamtaken.


foto: Anja Meulenbelt

Voor de ene imam is dat een reden tot verder isolement, voor de ander is het een uitdaging.

De rol van de imam op verschillende terreinen (religieuze, sociaal maatschappelijke, onderwijskundige, politieke, juridische, media)
wordt soms oneigenlijk uitvergroot en maakt in de dynamiek van het politiek-maatschappelijke krachtenspel in de werkelijkheid van de moskee en in de media verschillende visieontwikkelingen in actieve en passieve zin door. De klassieke definitie van de imamfunctie is daardoor niet langer hanteerbaar en maakt een aantal verschuivingen door. Bij een opleiding voor imams dient men hiermee rekening te houden.

Aandachtspunten

  • De rechtspositie van de imam;
  • De culturele verdragen tussen de landen van herkomst en Nederland;
  • De verschillende stromingen, leerscholen, nationaliteiten en etniciteiten die zich in Nederland bevinden;
  • Verschuiving van binnen naar buiten de moskee.

Status imam in het sociaal recht

De juridische en maatschappelijke positie van de imam is al jaren een bron van zorg. Na een uitspraak van de Hoge Raad zijn imams op één lijn gesteld met alle andere geestelijke ambtsdragers als predikanten, pastoors en rabbijnen. In het kader van de gelijkwaardigheid van religies lijkt dit een stap vooruit. Maar vanwege de veel besproken scheiding van kerk en staat, kan de overheid niet langer bemiddelen bij arbeidsgeschillen. Normaal kan de directeur van het gewestelijk arbeidsbureau daarbij ingrijpen of bemiddelen, nu zullen de imams aansluiting moeten zoeken bij een bedrijfsvereniging of vakbond, of er zelf een moeten oprichten.

De positie van een imam niet te benijden, want er bestaat geen éénduidige functie omschrijving van een imam.

De basis van bescherming moet gezocht worden in de arbeidsovereenkomst waarmee een imam werkzaam is. Een imam kan werkzaam zijn op grond van

  • een arbeidsovereenkomst;
  • een overeenkomst van opdracht of
  • een overeenkomst ‘van eigen aard’.

De functies vertonen vanaf de aanstelling tot aan het einde van de dienstbetrekking verschillen, waardoor een imam niet te beschouwen is als een geestelijke in de zin van het BBA. Structuur van moskeegemeenschappen draagt niet bij aan de rechtszekerheid van een imam. Door het ontbreken van een interne rechtsgang binnen een moskeeorganisatie dient een imam zijn bescherming te zoeken in de Nederlandse wetgeving.

Beantwoording van de vraag of er sprake is van gezagsverhouding, is dus ook een antwoord op de vraag of een imam werkzaam is op basis van overeenkomst van opdracht of een arbeidsovereenkomst.

Maatschappelijke verschuivingen, die moslims in het algemeen en daarom ook de voorgangers (al dan niet) doormaken, zorgen ervoor dat imams hun taken anders dienen in te vullen. Voorbeelden van verschuivingen:

  • traditionele samenleving naar industriële samenleving;
  • gesegregeerde samenleving naar gemengde samenleving;
  • collectivistisch samenleving naar individualistische samenleving;
  • hiërarchische samenleving naar generatieloze samenleving;
  • direct vanuit de islam beïnvloedbare trias politica (wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht: bijna per moslimland verschillend), naar seculiere staat; etc.,

Indien we het voorbeeld van de verschuivende imamtaak als kenmerkend aanvaarden voor allerlei andere verschuivingen in het perspectief van de moslimaanwezigheid in Nederland, dan krijgen we een aardig beeld van toekomstige ontwikkelingen op religieus gebied in verhouding tot de Nederlandse seculiere samenleving.

De alles overkoepelende verschuiving is die van huidige gerichtheid op land van herkomst – in preken en adviezen – naar voor Nederland specifieke situatie. Dit hangt samen met de ontwikkeling van het bewust zijn dat moslims in Nederland zullen blijven.

Verschuivingen in imamtaken binnen de moskee

  • Van betweter naar pedagoog, d.w.z. van éénrichtingsverkeer naar luisteren en discussiëren; van monoloog naar dialoog. In het Nederlandse godsdienstonderwijs heeft een verschuiving plaatsgevonden van het overdragen van vanzelfsprekende niet-discutabele dogma’s naar het centraal stellen van de leerling en diens vragen over leven en godsdienst.
  • Van een moskeecultuur met een imam op een eiland naar dezelfde culturele en intellectuele taal en mogelijkheden en dezelfde neiging tot zelfreflectie en zelfrelativering als andere geestelijke leiders;
  • Van ‘geïmporteerde imams naar in Nederland opgeleide imams.
  • Van imams die misschien beetje theoloog zijn naar theologen die ook imam zijn.
  • Van theocratisch of theocentrisch denken naar de scheiding kerk-staat. (In dit verband is het streven naar iets als Shariah, waarbij de Nederlandse overheid en de Nederlandse samenleving in het algemeen, noch de moslimwoordvoeders daarvan ook maar bij benadering een duidelijk concept hebben, uit den boze).
  • De verschuiving van triomfalistisch denken (het grootislamitische wereldrijk) naar het concept en besef van gelijkwaardigheid van alle mensen bij het definiëren van wat sjari’ah nou eigenlijk is, komt voort uit het volgende:

“Shariah beantwoordt de vraag, wat het menselijk gedrag zou moeten zijn in individuele en collectieve zin, in zijn relatie met God, anderen en zichzelf, binnen de universele samenleving van de mensheid, om te komen tot de vervulling van zijn tweeledige doel: dat van leven op aarde en het leven in het hiernamaals.” (Bassiouni).

  • Van het streven naar iets als Shariah, als tijdloos ideaal van veertien eeuwen geleden naar een ontwikkeling van een fiqh al-aqaliyaat: ‘jurisprudentie voor moslims in een minderheidspositie’

Van binnen naar buiten de moskee.

Vanwege zijn ‘pastorale’ taken (ziekenbezoek, stervensbegeleiding, begrafenisgebeden, met als nieuwe hulpverlenerstaak ziekenhuis- en gevangenisbezoek) was de imam genoodzaakt sociale vaardigheden te ontwikkelen en de Nederlandse taal te leren;

1. de maatschappelijke dialoog:
tussen moslimgemeenschap en Nederlandse gemeenschap, wordt vaak in het publieke domein en in de media gevoerd;

2. de religieuze dialoog
een van de belangrijkste verschuivingen die de meeste imams nog voor de boeg hebben, is die van preken voor eigen parochie naar interreligieuze dialoog.

Van ambt naar professie

  • ambt: ambtelijke taken dienen professioneel te worden uitgevoerd;
  • identiteit: diversiteit van leerscholen (sji’i/soenni – salafî/soefi, etc.);
  • professionaliteit: de imam als geestelijk verzorger dient over een academisch werk en denkniveau te beschikken. Dit wil zeggen:
    • van een normerende ‘moraliserende’ benadering naar een meedogende benadering bij het opvangen van de zieke en de zondaar;
    • van de imam als autoriteit naar de imam als hulpverlener;
    • van collectieve naar individuele geestelijke zorg.

Abdulwahid van Bommel was geestelijke verzorger voor moslims bij het Medisch Centrum Haaglanden, voorganger van het Moslim Informatiecentrum in Den Haag en directeur van de Nederlandse Moslim Omroep. Nu is hij docent geestelijke verzorging en schrijver.

Abdulwahid van Bommel was geestelijke verzorger voor moslims bij het Medisch Centrum Haaglanden, voorganger van het Moslim Informatiecentrum in Den Haag en directeur van de Nederlandse Moslim Omroep. Nu is hij docent geestelijke verzorging en schrijver.

Lees andere stukken van