Voorpagina Geschiedenis

750

Dit jaar is het precies 750 jaar geleden dat Bagdad door de Mongolen werd verwoest in het jaar 1258. Het is dit jaar ook precies 1258 jaren gelden dat de dynastie die de stad stichtte, de Abbasieden, in het jaar 750 aan de macht kwamen door een revolutie en precies 750 jaar geleden dat er een einde kwam aan die dynastie met de executie van al-Musta’sim-Billah Abu Ahmad ’Abdullah bin al-Mustansir-Billah door de Mongolen.

Aan het begin van de tweede helft van de dertiende eeuw was Bagdad al lang niet meer de hoofdstad van het imperium dat de Abbassieden op hun voorgangers de Umayyaden hadden veroverd. In paar jaar na de machtsovername verloren de Abbassieden in het westen het Iberische schiereiland, doordat een Umayyaden prins (die als enige de moordpartij op zijn familie overleefde) daar een tegen revolutie begon en een onafhankelijk emiraat stichtte. In Marokko verklaarde een nazaat van de Profeet zich onafhankelijk van Bagdad en stichtte een rijk dat later zou uitgroeien tot het huidige koninkrijk Marokko. In de rest van het rijk gedroegen gouverneurs zich autonoom en waren min of meer onafhankelijk naar gelang de Kaliefen in Bagdad het tolereerden of instaat waren hen tot de orde te roepen.

Tegen het begin van de tiende eeuw waren de Kaliefen niet meer dan marionetten in de handen van hun Turkse militaire commandanten en reikte hun politieke macht niet verder dan de harem van hun paleis. De ultieme vernedering kwam toen een Perzische dynastie, de Buyieden, Bagdad veroverden en de Kalief (de religieuze en wereldlijke leider van de sunnieten) onder gezag kwam te staan van shiìtische machthebbers. Naast het wereldlijke gezag verloren de Abbasieden al heel snel ook het religieuze gezag. Niet aan politieke tegenstanders of gouverneurs maar aan de schriftgeleerden. De Abassieden restte niets anders dan de glorie van weleer en een symbolische functie als religieus en wereldlijke leider van een niet bestaand Islamitisch imperium.

In de tweede helft van de elfde eeuw maakten de Seltsjuk Turken uit Centraal Azië een einde aan de macht van de Buyieden. De Seltsjuken wierpen zich op als kampioenen van de sunnieten en begonnen aan een veroveringstocht door het Midden Oosten. Onder de Seltsjuken kreeg de Kalief wat meer prestige en aanzien, maar de politieke macht bleef in handen van de Turkse Sultans die niet aarzelden hard op te treden wanneer de Kaliefen voor zichzelf een grotere politieke rol eisten. De Sultans hadden alle respect voor de Kalief als symbool, maar zodra een Kalief zichzelf meer ging beschouwen dan een symbool dan was het snel gedaan met dat respect. Menig Kalief vond na een al te onafhankelijke opstelling een vaak gewelddadige dood.

De twaalfde eeuw zag een kleine politieke wederopstanding van de dynastie in Bagdad. De Seltsjuken waren onderling slaags geraakt en hun rijk was uiteengevallen in een tiental onafhankelijke staatjes dat zich weinig of niets gelegen liet aan de centrale macht. De Kaliefen slaagden erin zich in deze toestand meer politieke ruimte toe te eigenen en in deze eeuw zelfs buiten Bagdad in het tweestromenland (met wisselend succes) hun politieke autoriteit te herstellen. Tegen de tijd dat de Mongolen voor de stad verschenen, was het voor een groot deel gedaan met die politieke herfsttij maar kon de laatste Kalief toch claimen dat hij de politieke machthebber was in de stad die zijn verre voorouder bijna 500 jaar daarvoor had gesticht.

Tegelijk met de neergaande macht van de Abbasieden verloor Bagdad haar positie als het economische-, culturele- en wetenschappelijke centrum van de Islamitische wereld. Aan het begin van de elfde eeuw konden steden zoals Cordoba, Cairo, Damascus, Samarkand, Buchara en andere steden wedijveren met Bagdad als rivaliserende economische, culturele, wetenschappelijke en politieke centra in de Islamitische wereld. Desondanks behield Bagdad ondanks de neergang van haar stichters als stad altijd de eerste (symbolische) positie onder haar gelijken tot aan haar ondergang in 1258.

De plundering en verwoesting van Bagdad door Hulagu zonden schokgolven van ongeloof, paniek en angst voor naderend onheil door de Islamitische wereld. Maar deze hebben nooit het historische impact op de collectieve psyche van de Islamitische wereld gehad als de verwoesting en plundering van Rome in 410 door Alaric op de Christelijke wereld. Het jaar 410 was de bezegeling van een beschaving op wiens puinhopen pas meer dan 1000 jaar later een andere beschaving hetzelfde beschavingsniveau bereikte van voor 410. Voor de Islamitische wereld was Bagdad geen Rome maar één van de vele Rome’s en zo lang niet alle Rome’s werden vernietigd kon men de vernietiging van één of meerdere Rome’s incasseren.

Het einde van Bagdad betekende niet het einde van de Islamitische beschaving. De doodsklok zou pas 540 jaar later worden geluid met de komst van een andere veroveraar. Dit keer niet van uit het Oosten maar vanuit het Westen.

Maar dat is een ander verhaal en tegen die tijd was Bagdad niet meer dan een onbelangrijke provinciestad in een rijk dat zich uitstrekte van de Donau tot de Perzische golf.

Mohammed is: Een Man (althans als men dat woord slechts als geslacht opvat), een Moslim (in hart en nieren totaal, echter in daad maar mondjes maat), een Maliki (maar tot zijn schande moet hij bekennen al-Muwatta nog nooit gelezen te hebben), een Afrikaan, een Noord-Afrikaan, een Maghrebijn, een Berber/Amazigh, een Riffijn, een Ayzenay, een Aqarou3, een Arabier (in culturele zin), een Westerling, een Europeaan, een Nederlander, een Hollander, een Zuid-Hollander, een Leidenaar, een Voorschotenaar, een Vlietwijker.

Lees andere stukken van