Hoe de Nederlandse kunstenaar Escher geïnspireerd raakte door Islamitische kunst

Van 12 juli tot en met 3 november 2013 heb je een buitenkansje om bijzondere islamitische wiskundige kunst te zien in het Tropenmuseum in Amsterdam en bij ‘Escher in het Paleis’ in Den Haag. Beide tentoonstellingen richten zich op het werk van de Nederlandse kunstenaar MC Escher en hoe deze mede geïnspireerd werd door Islamitische kunst uit de Andalusische periode.

De eerste keer dat ik een ontwerp van Escher tegen het lijf liep,  moest ik er niets van hebben. Wat de boer niet kent, dat vreet ie niet. En deze boer opende zijn wiskundeboek en dacht: waar slaat dit nou weer op? De eerste paar maanden wiskunde waren dan ook een oneindige combinatie van varken en tang en pakken slaag. Pas na een jaartje viel het kwartje en werd ik er een beetje verliefd op. Een beetje dan, hé.

Maar goed. Escher. In dat wiskundeboek stond uiteraard de befaamde afbeelding van de trappen die eigenlijk niet goed mogelijk zijn. Het is een vorm van trompe-l’œil, optisch bedrog, maar wel prachtig uitgevoerd. Een ander befaamd ontwerp dat jullie ongetwijfeld ergens tegen het lijf zijn gelopen, zijn de vissen die langzaam overgaan in vogels, zoals te zien is in de poster bij de tentoonstelling “Escher meets Islamic Art” in het Tropenmuseum te Amsterdam.

Op de dag van de opening scheen het zonnetje en was het gezellig druk in het restaurant van het Tropenmuseum. Een projector stond klaar om een korte presentatie te geven. Allerlei volk liep er rond. Een abe’tje hier, een abla’tje daar, hele hoop polderkunstvolk, een aggie, een oegtie, hey baclava! Dadels! Sjebekkia! Zo maar zijn ze hier ramadanklaar met hun voedsel (ware het niet dat het pas 6u ’s middags is. Enfin, het is de gedachte die telt).

Na de korte inleiding duiken we naar de bovenste verdieping, alwaar een flinke hoek met Escherontwerpen is ingeruimd. Pentekeningen, etsen, schetsen, filmpjes, 3d-ontwerpen, notities, berekeningen. Elke fase van het creatief proces hangt aan de muur. Wat bijzonder is, is dat het is aangevuld met islamitische voorwerpen uit diverse collecties. En de Escherontwerpen lijken behoorlijk op het islamitisch werk.

In een korte inleidende documentaire die aan het begin van de tentoonstelling geloept wordt, horen we hoe Escher op jonge leeftijd naar Alhambra ging en daar onder de indruk raakte van de repetitieve ornamenten. Het was echter pas toen hij voor de tweede keer terug ging, een jaar of wat later, dat hij ook daadwerkelijk zelf met dit soort vormen en patronen ging experimenteren. We zien dan ook hoe hij grote gedeeltes van de versieringen in Alhambra heeft nagetekend, deze vervolgens ging analyseren (tot aan wiskundige formules aan toe, waar hij zelfs met diverse wiskundigen over heeft gecorrespondeerd) en uiteindelijk ze aanpaste aan zijn eigen wensen.

Een van zijn aanpassingen was dat hij levende wezens ging gebruiken in zijn afbeeldingen. Hij had namelijk aangenomen dat de islamitische ornamenten altijd abstract waren en nooit levende wezens bevatten. Nu is dat voor vele mensen geen vreemde aanname, omdat er vanuit de islamitische wetgeving door velen op een negatieve manier tegen het afbeelden van levende wezens wordt gekeken. Echter, dat is niet altijd en zeker niet overal zo geweest. Zo hebben de samenstellers van de tentoonstelling flink hun best gedaan en diverse artefacten gevonden waar met name vogels in een pracht patroon zijn gevormd. Door de islamitische kunstvoorwerpen te combineren met de afbeeldingen van Escher zie je dan ook een mooie interactie ontstaan.

Over interactie gesproken: een paar bijzonder leuke zaken bij deze tentoonstelling is dat er op een van de lange muren van het museum een continue loop van geometrische patronen wordt geprojecteerd. Het is zeer leuk om er onder te staan met je witte shirt en er foto’s van te nemen. Ook is er een applicatie ter plekke waar je zelf je Escheriaanse ontwerp kunt maken door een van de vele ontwerpmogelijkheden te kiezen, een klein hoekje te bewerken met je vinger, en, le voila, er onstaat vervolgens een vlakvullend kunstwerk!

Samenvattend: ga deze tentoonstelling zien. Afgezien van het werk van Escher – in zichzelf al een bezoekje waard – is er de bijzondere interactie met islamitische kunst uit allerlei hoeken en gaten (van 12de eeuws Spanje tot 19de eeuws Turkije), en daarnaast zijn er gewoon allerlei leuke speeltjes om uit te proberen. En doezellufmee-kunst is het leukste. Jeweetzelluf.

Pssst..
Wij Blijven Hier! is het platform van de Nederlandse moslim. Wij bieden ruimte aan sterk uiteenlopende meningen en standpunten. Want waarom zou je het leven makkelijk maken als het moeilijk kan? Niet alle meningen en standpunten hier komen overeen met de onze. En anders dan je wellicht van ons verwacht, hebben wij ook niet alle wijsheid in pacht. Dus mocht je het ergens niet mee eens zijn, dan horen we het graag!

Noureddine Steenvoorden

In het jaar dat Elvis stierf, werd Noureddine geboren. Op zijn negende kreeg hij een skateboard. Op zijn 20ste werd hij in Schotland verliefd op boeken. Op zijn 27ste werd hij moslim en vond hij zijn draai. Hij werkt in de gehandicaptenzorg en denkt soms dat hij bijna Arabisch kan lezen maar vraagt dan toch om een klinker. Hij jat de beste grappen van de missus, steun en toeverlaat sinds 2006. Af en toe vertaalt hij wat poëzie omdat het leven dan gewoon beter is.

Lees andere stukken van