Voorpagina Cultuur

Chicago: Microkosmos van de Islam in Amerika

, 9 oktober 2010, 7 reacties

In een recent artikel over Islam in Amerika schreef de prominente Amerikaanse Islamoloog Bruce Lawrence over de richting waarin de Islam in Amerika zich zal ontwikkelen. Hij voorspelde dat deze bepaald zal worden door de omgang van de moslimgemeenschap met de fundamentele sociaal-economische en culturele verschillen tussen “autochtone” moslims en moslims die in de afgelopen decennia naar de VS zijn geëmigreerd.

Chicago is met een moslimpopulatie van circa 350.000 (5% van de regionale bevolking) een microkosmos van nationale demografische patronen. Nergens anders zijn de historische tegenstellingen tussen verschillende groepen moslims zo duidelijk in het stadslandschap tot uiting gekomen.


Weergave van raciale segregatie in Chicago: blauw= Zwart, rood = Blank, groen = Aziatisch, geel = Latijns-Amerikaans

Toen ik in 2007 in “Chi-town” aankwam om te beginnen aan een PhD in de Religiewetenschap, logeerde ik bij vrienden in Hyde Park. Hyde Park is een overwegend zwarte, middenklasse wijk, vooral bekend om de prestigieuze University of Chicago en beroemde buurtbewoners als Barack Obama, Muhammad Ali en Louis Farrakhan. Wanneer je zuidwaarts rijdt vanuit Hyde Park, beland je al snel in een gebied dat sociaal geëngageerde Amerikanen “the Other America” noemen: de door armoede en geweld getergde “southside” van Chicago. Honderdduizenden Afro-Amerikaanse migranten vestigden zich hier in de vroege 20e eeuw om te ontsnappen aan armoede en racisme in het Zuiden. Al snel bleek dat ze in het “vrije Noorden” vaak nauwelijks betere kansen hadden op echte sociale mobiliteit. Discriminerende arbeids- en huisvestings-wetgeving en de roofachtige leenpraktijken van banken resulteerden in onverminderde sociale en economische marginalisatie van de zwarte bevolking.


Farrakhan & imam Warith

Het recht op degelijk onderwijs, goede gezondheidszorg en gezonde voedselopties is voor veel mensen in de “inner city” verre van vanzelfsprekend. Daarnaast is wapengeweld vooral voor jonge mensen een serieus, alledaags risico. Het stoffige en grotendeels van groen verstoken landschap verkeert in verschillende staten van verwaarlozing en wordt gemarkeerd door dichtgetimmerde huizen, drankzaken, pawn-shops en fast-food tenten, maar ook een groot aantal gebedshuizen, waaronder een groeiend aantal moskeeën. Bijna de helft van alle moslims in Chicago is Afro-Amerikaans (landelijk vormen zij rond de 46%) en zijn dat vaak al twee of zelfs drie generaties lang. Vanaf de jaren dertig predikte de Nation of Islam hier onder de enigmatische Elijah Muhammad en de charismatische Malcolm X voor de morele, culturele en sociaal-economische zelfemancipatie van de zwarte bevolking. Elementen van de Islamitische geloofsleer, geschiedenis en kledings- en reinheidsvoorschriften droegen bij aan een Afro-centrische heilsgeschiedenis en de ontwikkeling van een zelfbewuste Afro-Amerikaanse moslimidentiteit. De zoon van Elijah, Warith Deen Muhammad leidde het grootse deel van de Nation-leden naar de Soenni Islam, maar tot op het heden is Islam in de Afro-Amerikaanse gemeenschap nauw verbonden met sociaal-maatschappelijk activisme en het streven naar een waardig en rechtvaardig bestaan voor de zwarte bevolking.

Islam in de “Burbs”

Rijd je noordwaarts vanuit Hyde Park, dan is er al snel geen spoor meer te bekennen van de 20% van de stadsbevolking welke officieel onder de armoedegrens leeft. Yuppies, toeristen en designer shoppers verdringen elkaar in de glitterende schaduw van de wolkenkrabbers van “the Loop”: Chicago’s financiële centrum en een van de belangrijkste motoren van de Amerikaanse welvaart.

Weinig mensen weten dat een van de hoogste torens van the Loop’s befaamde hoogbouw, Sears Tower, is ontworpen door architect en ingenieur Fazlur Khan, een moslim en gevierde architect afkomstig uit Bangladesh. Zoals een aanzienlijk percentage van de moslimmigranten die in de jaren ’70 en ’80 arriveerden vanuit voormalige Britse kolonies, was Rahman afkomstig uit een welgestelde familie en had al in zijn vaderland hoger Engelstalig onderwijs genoten. De Palestijnse, Egyptische, Syrische en Pakistaanse doktoren, professoren en advocaten van Chicago – wier inkomen ver boven het landelijk gemiddelde ligt – hadden tot het recente verleden weinig interesse in politiek en sociaal activisme. Zoals andere Amerikanen die de “inner cities” ontvluchtten, investeerden ze vooral in de eigen familie – comfortabele villas in de “burbs” (de groene, ruime en van alle consumentendromen voorziene buitenwijken) – en religieuze voorzieningen voor de eigen etnische gemeenschap.

Zelfs een gedeelde toewijding aan de Islam kan deze klasseverschillen vaak niet overstijgen. Veel van de moslimorganisaties die tot doel hebben een stem te geven aan “Amerikaanse moslims” worden tot op heden meestal gedomineerd door “immigranten” en Afro-Amerikaanse moslims voelen zich vaak weinig gesteund door hun rijkere broeders in hun voortgaande strijd tegen armoede en racisme.

9/11

De klassenverschillen die Lawrence beschrijft staan extensieve samenwerking tussen verschillende gemeenschappen zeker in de weg, maar misschien onderschat hij ook de nieuwe wil die leeft onder een jongere generatie om deze verschillen te overstijgen.

In de nasleep van 9/11 hebben veel “immigranten” moslims zich gerealiseerd dat en keurig burgerlijk bestaan en een stem op de Republikeinen hen niet altijd kon beschermen tegen religieuze discriminatie. Bij sommigen heeft dit geleid tot groter begrip en respect voor de strijd voor de Afro-Amerikaanse strijd voor gelijkheid en burgerrechten, waar latere immigranten hun positie deels aan te danken hebben.

IMAN

Een van de meest hoopgevende voorbeelden van een organisatie die moslims van alle achtergronden bij elkaar brengt om samen te werken aan een betere samenleving voor iedereen, is de Inner City Muslim Action Network (IMAN). Dit is een kleine non-profit organisatie aan de zuidzijde van Chicago waar mijn verhaal begon. Jonge professionals en studenten uit de “burbs” en activisten uit de omliggende wijk draaien een gratis kliniek voor de veelal onverzekerde buurtbewoners. Ze voeren actie voor migrantenrechten, helpen moslim ex-gedetineerden een zinvol bestaan op te bouwen en promoten de ontwikkeling van een urbane, multiculturele en betekenisvolle Amerikaanse moslimidentiteit via projecten die zich met performance art bezighouden. IMAN’s “Takin’ It to the Streets” festival, met optredens van bekende sociaal geëngageerde hip-hop en wereldartiesten, lezingen over maatschappelijke en politieke onderwerpen en een scala aan gezinsvriendelijke activiteiten, is met duizenden bezoekers een van Chicago’s meest populaire zomerfestivals.


Breakdance sessies op IMAN’s Takin’ it to The Street Festival, zomer 2010

In omstandigheden waarin het volwaardige burgerschap van alle moslims onder druk staat van een groeiende en in het publieke discours prominent aanwezige populistische beweging, is het belangrijker dan ooit dat Amerikaanse moslims van alle etnische en sociale strepen zich samen sterk maken voor religieuze vrijheid en rassengelijkheid. De vraag is of dit streven en de groei van een gedeelde Amerikaanse moslimidentiteit (waar groepen als IMAN voor werken) op een grotere schaal kans van slagen hebben, zolang de diepe sociaal-economische tegenstellingen binnen de gemeenschap blijven bestaan.

Rahma Bavelaar begin_of_the_skype_highlighting end_of_the_skype_highlighting is niet gebleven, en woont met haar man en dochtertje in Chicago. Ze promoveert in de Religiewetenschappen en doet onderzoek doet naar Islamitisch onderwijs in de Somalische gemeenschap.

Rahma Bavelaar is antropologe en doet promotieonderzoek naar interreligieus huwelijk en politieke en literaire discoursen rondom religieuze minderheden in Egypte. Ze is medeoprichter van Meld Islamofobie en woont tussen Egypte en Nederland.

Lees andere stukken van Rahma