Dit is het vervolg op een eerder gepubliceerd interview met dr. Mehmet Refii Kileci. Hij probeert een kunst, die ooit op sterven lag, weer te laten bloeien: de Islamitische/Arabische kalligrafiekunst. En dit op Westerse gronden! Hij heeft hiervoor jarenlang onderwijs gevolgd bij de legendarische Ustadh Hamit Aytac, die werd gezien als de grootmeester van zijn tijd op het gebied van Islamitische kalligrafie. Hiernaast is de heer Kileci ook gespecialiseerd in de Ebru-kunst (papiermarmerkunst). Zijn instituut (het Roumi Kunst Instituut in Rotterdam), dat via de traditionele mystieke kunsten vriendschap, broederschap en vrede wil bewerkstelligen tussen het Oosten en het Westen, is voor zover wij weten het eerste instituut dat de Ebrukunst in Europa als therapie aanbiedt. Voor sommigen staat hij echter meer bekend als geleerde. Hij is immers hoogleraar op het gebied van tafsir (Koranexegese) en geeft momenteel onderwijs op de Islamitische Universiteit Europa.
Is kunst voor kunst of is kunst voor Allah?
Is kunst voor kunst of is kunst voor Allah? Over het algemeen prefereren de islamitische kunstenaars het tweede. Via deze visie hebben ze geprobeerd schoonheid en vrede over de wereld te verspreiden. Dit is de filosofie achter islamitische kunst. Ook kan een kunstenaar, naarmate hij zijn band met God versterkt, bepaalde inspiraties krijgen en succesvoller worden in kunst. Wij geloven dat al het moois van Allah komt en het mooie van de mensheid is een verschijning van de Goddelijke Namen (Eigenschappen). Iemand kan dus beter worden in kunst naarmate zijn geloof sterker wordt. Dit houdt echter niet in dat niet-gelovigen niet succesvol zouden kunnen zijn in kunst, maar geloof kan wellicht de mensen meer moreel, kracht en steun geven. Een ongelovige of minder gelovige kan dus echter ook succesvol zijn. Allah schenkt de beloning aan zij, die er voor werken. Het grootste verschil is volgens mij de vraag waar kunst voor dient. Is het om je ego te strelen? Is het voor de handel (geld)? Of is het voor God? Voor echte islamitische kunstenaars dient het voor God te zijn. Uiteraard mogen ze hiermee geld verdienen als uitbetaling voor kostbare inspanningen, maar het doel is dus het grootste verschil. Voor de rest is een ieder vrij te geloven wat hij/zij wil.
Wat vindt u van de status van kunst in het algemeen in de Arabische wereld? Hoe kunnen we het islamitisch culturele erfgoed bewaren en promoten?
De Arabische wereld, of beter gezegd de islamitische wereld, heeft sinds 150 à 200 jaar een nederlaag geleden tegenover ‘het Westen’. Hiermee doel ik op het feit dat de westerse wereld de islamitische wereld in vele opzichten is voorbijgestreefd: op politiek, wetenschappelijk en technologisch vlak. Als gevolg hiervan heeft de dominante westerse cultuur ook grote invloeden gehad in de islamitische wereld en soms zelfs ten koste van de eigen cultuur en waarden. Maar aan de andere kant heeft dit voor de islamitische wereld deuren geopend voor nieuwe ervaringen. Zo heeft de islamitische wereld ook geprobeerd om het westen te imiteren op de zojuist genoemde fronten als wetenschap en technologie.
De islamitische wereld probeert wellicht een synthese te produceren tussen het Oosten en het Westen. Zo worden kunstopleidingen voornamelijk via de westerse stijl verzorgd. Sterker nog, er worden meer westerse kunsten dan oosterse kunsten onderwezen.
Traditionele kunsten worden vaak in ateliers of plaatsen van kunstmeesters verzorgd. Wellicht zullen moslimkunstenaars in de toekomst – die trend is langzamerhand al te zien – de westerse technologie en de westerse ervaringen in kunst benutten voor hun voordeel en op die manier een synthese bewerkstelligen.
Persoonlijk sta ik ook open voor vernieuwingen in de (geoorloofde) kunst, mits het klassieke wordt behouden. In de moderne wereld dienen we elkaar niet te overtuigen middels een slaagstok, maar middels rationele argumenten op een beschaafde manier en hierin speelt kunst een belangrijke rol. Denk hierbij aan theater, film en media, die ook kunsten zijn. Deze dienen als instrument gebruikt te worden om het mooie te verspreiden zoals menselijke waarden en niet het slechte zoals haat en vijandschap. Helaas zien we nog steeds ruzie in de islamitische wereld tussen klassiekers en modernisten in de kunst. Dat vind ik jammer. Ze kunnen toch ook gecombineerd worden? Mits het klassieke wordt behouden en aan de islamitische richtlijnen wordt gehouden, kunnen bepaalde moderne technieken ook toegepast worden.
Hoe worden de kunsten van Ebru en Arabische kalligrafie geleerd?
De Islamitische/Arabische kalligrafie wordt vooral via de traditionele methodes aangeleerd. Zo wordt de ‘masjk’-methode toegepast waarbij de docent bepaalde voorbeelden demonstreert en de leerlingen deze imiteren. Hiervoor worden traditionele inkten gebruikt en traditionele rietpennen/bamboepennen die speciaal zijn uitgesneden. Ze schrijven ook op speciaal papier. Het is een lange marathon waarbij de relatie tussen docent en leerling heel belangrijk is. Het is niet mogelijk om dit zonder een docent te leren. Bovendien is er voor elke schrijfstijl een aparte opleiding nodig. Als de leerling de opleiding voltooid, krijgt hij/zij een traditioneel diploma genaamd ‘idjazah’. Het vergt echter wel een opleiding van minstens vier à vijf jaar om een paar stijlen te leren. Wij proberen als Roumi Kunst Instituut deze traditionele weg aan te houden.
De Ebru-kunst is in vergelijking met de Islamitische kalligrafie wat makkelijker. Bij deze kunst hebben we de methode gemoderniseerd aan de hand van cursussen. Een persoon kan na een cursus van 30 à 40 uur deze kunst onder de knie krijgen en binnen een paar jaar, indien hij zichzelf ontwikkelt, een goede Ebru-kunstenaar worden. Bij Ebru geven we zelden ‘idjazah’, maar eerder een certificaat. Het is wel mogelijk dat we ‘idjazah’ verstrekken indien de persoon zich na jaren goed heeft ontwikkeld.
In sommige islamitische landen, voornamelijk landen waarin IS en hun gelijken actief zijn, worden beelden en andere kunstwerken vernield. Hoe denkt u hier over?
Dit zijn onwetende jongeren. De vele problemen die de islamitische wereld kent hebben hieraan bijgedragen. We weten niet door wie ze worden geprovoceerd of wie ze ertoe stimuleert. Wij weten ook niet welke verborgen, kwade krachten er schuilen achter de schermen. Maar over het algemeen zijn dit wel onze jongeren, die onwetend en geradicaliseerd zijn. Hetgeen zij doen, zijn grote fouten. In de naam van de islam worden er moorden gepleegd, terwijl wij geloven dat kennis, kunst, cultuur en bepaalde normen universeel gedeelde waarden zijn. Kunst is een accumulatie van duizenden jaren aan cultuur en dient beschermd en benut te worden. De schade die zij berokkenen, is schade aan het gedeelde erfgoed van de mensen. Sommige radicale islamitische bewegingen interpreteren de islam verkeerd en maken bijgevolg grove fouten. Wat ze gemeen hebben, is dat ze geen ‘alim’ (geleerde) zijn, dus onwetend zijn en niet de tools hebben om islamitische bronnen te begrijpen in zijn geheel. Vaak zijn ze bedoeïen. Het is niet juist om te verwachten dat een bedoeïen uit de woestijn begrip en inzicht in kunst zal hebben. We kunnen stellen dat zij een nomadeninterpretatie van de islam willen hanteren, terwijl ze geen geleerden zijn. De nomaden hebben een beperkte leefwereld en kunnen bepaalde dingen niet vatten op kunstgebied. De islam is een geciviliseerde religie die in Mekka en Medina is geopenbaard. Medina betekent stad en ‘medeniyat’ (civilisatie) is daarvan afgeleid. Het betekent stedelijk. Islam heeft een stedenbeschaving aangezien het voortkwam uit de destijds één van de meest ontwikkelde steden, namelijk Mekka. Maar als deze geciviliseerde religie in handen komt van nomaden, die ook zijn bevlekt met bepaalde politieke ideologieën, met haat en onwetendheid, en ook vaak wrede dingen hebben meegemaakt, dan kunnen zulke verkeerde gedragingen ontstaan. Als je goed kijkt, zie je dat de meeste van zulke jongeren nauwelijks een juiste islamitische leefstijl en ethiek hebben. Het zijn mensen die niet voorbij de uiterlijkheden kunnen kijken en de liefdevolle, inhoudelijke boodschap kunnen begrijpen. Ook zijn ze beïnvloed door de decennialange politieke onderdrukkingen. Zo heeft de ene fout tot een andere fout geleid. Het Westen, en voornamelijk de politici, hebben dus ook fouten gemaakt die een rol hebben gespeeld in deze radicalisering. Deze jongeren waren vaak in hun land van herkomst ook als problematisch beschouwd. In combinatie met woede en haat domineerden de negatieve gevoelens de overige aspecten zoals controle, verstand en wil.
Er zijn in landen zoals Syrië en Irak zelfs graven van profeten vernietigd. Zelfs islamitisch erfgoed wordt aangevallen namens hun ideologie. Dit heeft echter niets te maken met religie, geloof, moraliteit of mensheid.
Kunstwerken dienen, ongeacht vanuit welke religie ze komen, beschermd te worden omdat het een gedeeld erfgoed is van de mensheid. Het zijn historische documenten die voortkomen uit duizenden jaren aan cultuur. Onze profeet (vrede zij met hem) zegt: “Allah is mooi en houdt van het mooie.” In de islam zijn daarom kunst (volgens islamitische normen), mooiheid, schoonheid en esthetiek belangrijk geloof ik. Wij veroordelen dan ook deze cultuurbarbarij. Het schaadt niet alleen de moslims, maar de hele mensheid. Zo hebben ze ook in Musul vele handgeschreven islamitische boeken verbrand. Dit is niet menselijk, laat staan islamitisch te verantwoorden. Voor beelden hebben ze nog enigszins een excuus (afgoderij), maar welk excuus heb je bij het verbranden van boeken? Er is sprake van serieuze provocatie, maar ik ben positief gestemd over de toekomst, zolang we maar gezamenlijk zoeken naar oplossingen en bij gedeelde waarden bijeenkomen.
Hoe kijkt de islam tegen kunst aan?
Het heelal is kunst, een tableau, een boek, een creatie van Allah. Allah heeft ons twee soorten boeken gegeven. Het eerste is door Zijn profeten, zoals de Koran, Bijbel en Thora tot stand gekomen. Het tweede boek is het heelal, met zijn sterren, planeten, bomen, dieren en al het andere, dat ook gelezen dient te worden. Het lezen hiervan kan via de moderne wetenschappen door bijvoorbeeld de zeeën in te duiken, de ruimte in te vliegen of door onderzoek te doen in laboratoria. Als dit boek dus kunst is, dan is Allah de meest verheven Kunstenaar. En één van Zijn mooiste scheppingen is de mens. Volgens de islam is de mens dan ook het meest waardevolle schepsel. Allah heeft de mens, die dus een wandelende bibliotheek is, verschillende capaciteiten gegeven. De mens dient het juweel in zichzelf te ontdekken en dient dit binnen zijn capaciteiten te benutten. Kunst is hier een voorbeeld van. Hier zijn wel bepaalde islamitische criteria voor, maar dit heb je bij elke ideologie, religie of stroming of staat. Deze criteria zijn niet op details gebaseerd. Islam geeft de hoofdkaders aan en hierbinnen is er een grote ruimte van vrijheid. De verboden zijn daarom niet talrijk in de islam. In de ‘fiqh’ (jurisprudentie) is er een regel dat vrijheid en het toegestane de norm zijn in de islam en het hele heelal, tenzij anders wordt aangegeven.
Ik zal je een voorbeeld geven. Allah heeft weliswaar alcohol verboden, maar wel duizenden soorten andere dranken toegestaan. Vanwege bepaalde redenen, zoals de schade die het berokkent aan de gezondheid en het brein, heeft Hij alcohol verboden. Maar Hij (Allah) dwingt niemand. De mens kiest er zelf voor om wel of niet te drinken.
Zo heb je dus ook bepaalde criteria bij de kunst, waarbij de grenzen nog ruimer zijn en de beperkingen geringer. Onze profeet (vrede zij met hem) heeft iets moois gezegd: ‘hikmah’ (wijsheid) is een verloren goed van de moslim, hij/zij dient wijsheid op te doen waar het te vinden is (dus overal op aarde kan men wijsheid leren). Een moslim dient zich dus niet op te sluiten in de eigen leefwereld of huis, maar dient naast de aarde, ook andere planeten te ontdekken. Allah heeft immers heel het heelal voor de mens geschapen, daarom dient alles gebruikt te worden wat profijtvol voor de mens is, zoals kennis, technologie, wetenschap, kunst, cultuur enzovoort. Je hoeft geen concessies te doen aan je religie, maar je hoeft ook niet disrespectvol te zijn tegenover andersdenkenden. De mens dient de kunst te gebruiken als middel om vrede en harmonie te bewerkstelligen.
Bedankt voor dit interview!
Redactie
Wij Blijven Hier werd in 2005 opgericht, omdat ze vonden dat ze er nog niet waren. Inmiddels zijn ze 3000 bijdragen rijker, die vrijwillig door beginnende én gearriveerde verhalenvertellers worden geschreven. Verschillend van columns, persoonlijke ervaringen tot verborgen nieuwsfeitjes. Ze kijken op hun eigen manier tegen de wereld aan, en vertellen zélf het verhaal. Wie zijn ze? Kijk om u heen. Want ze zijn hier. Zij Blijven Hier!Lees andere stukken van de WBH Redactie
2 Reacties op "Kunst en islam: Interview met Mehmet Refii Kileci [deel 2]"
Pingback: Interview van WijBlijvenHier! met Mehmet Refii Kileci over islam en kunst | George Knight
prachtige muslim kunst is mufa’khathat”