Pasar Malam

Hendrik Jan Bakker is gastarbeider voor wijblijvenhier.nl

De 48e Pasar Malam Besar op het Haagse Malieveld. Niets islamitisch aan, maar mijn vrouw is Indonesische en ik had een Indische oma, vandaar dat dit een van de hoogtepunten van ons jaar is.

Indonesië profileert zich niet als islamitisch land en reisgidsen benadrukken steevast de hindoeïstische en boeddhistische cultuur van het land. Maar weinigen realiseren zich dat 85 % van de Indonesiërs moslim is (op papier tenminste; een godsdienst aanhangen is verplicht in Indonesië en het atheïsme behoort niet tot de vijf erkende godsdienstige stromingen).

Het gros van de Indische Nederlanders dat als gevolg van het proces van dekolonisatie naar Nederland (terug)kwam was christen of geloofde niets, vandaar dat de islam nauwelijks een rol speelde bij de eerste immigratiegolf die Nederland overspoelde. Slechts een handvol naar Nederland "gerepatrieerde" Molukse KNIL*-militairen hing "den Mohammedaanschen" godsdienst aan; vandaar dat in de jaren ’70 van de vorige eeuw met overheidssteun – bij wijze van ereschuld – twee moskeeën werden gebouwd, één in Ridderkerk en één in Waalwijk, waar zij na een periode van ‘opvang’ in afgedankte concentratiekampen werden geïntegreerd. (Misschien is het aardig om hier nog te vermelden dat de centrale moskee van Banda Aceh, de hoofdstad van de Indonesische provincie Atjeh, op last van het koloniale gezag in 1883 werd gebouwd, nadat de oorspronkelijke, uit de 12e eeuw daterende moskee tijdens de veroveringsoorlog was verwoest. Deze moskee is een van de weinige gebouwen van de stad die de tsunami overleefden.)

Let op: Indische Nederlanders zijn geen Indonesiërs. Het koloniale bestuur hanteerde in haar verdeel-en-heers-politiek een strikt apartheidssysteem van Nederlanders, Indische Nederlanders, Vreemde Oosterlingen (Chinezen, Indiërs en Arabieren die in getto’s werden ondergebracht) en, geheel onderaan de ladder, "inlanders". Een tussenpositie nam de Indonesisch adel in, die door de koloniale macht in het bestuursapparaat onder toezicht van Nederlandse ambtenaren waren gesteld, terwijl de vreemde oosterlingen op economische sleutelposities werden ingezet. De autochtone bevolking werd zodoende zowel door de Nederlandse overheersers, de "vreemde oosterlingen" als de eigen adel uitgebuit (denk aan Multatuli’s Max Havelaar).

Indische Nederlanders waren gemengdbloedigen die er alles aan deden om bij de overheersers in de smaak te vallen, maar waar de Nederlanders op neerkeken. Vaak waren het nakomelingen uit een onofficiële relatie van Nederlandse avonturiers met hun "inlandse" huishoudsters of bedienden. Kinderen uit zo’n "huwelijk" schaamden zich vaak dermate voor hun Indonesische afkomst dat zij hun moeders na de dood van hun vaders in de kampong verborgen hielden. Sommigen wisten zich in de ambtenarij op te werken, hoewel ze nooit op gelijkwaardige posities als zuivere Nederlanders benoemd zouden worden. Hoge ambtenaren konden echter wel ongestraft met een gemengdbloedige vrouw trouwen, mits ze voldoende was ‘ingeburgerd’, d.w.z. dat ze zichzelf voldoende Europese manieren had eigen gemaakt. Daar ben ik dan het gevolg van.

De Pasar Malam is het culturele heimwee-evenement bij uitstek van die Indische Nederlanders, zo sprekend verbeeld door Wieteke van Dort in haar creatie Tante Lien in de TV-serie "The Late Late Lien Show" die in de jaren 1970 en ’80 door de VARA werd uitgezonden (inmiddels verkrijgbaar op dvd). Op de Pasar Malam doet dan ook niets aan islam denken, hoewel veel bezoekers en ook een groot aantal medewerkers moslim is, zeker een aantal handelaren die ieder jaar speciaal voor deze gelegenheid met hun boeltje uit Indonesië komen. Vandaar ook dat er in het Indonesiëpaviljoen een informele gebedsruimte is ingericht. Daar bleken de kleedjes echter in de verkeerde richting te liggen; in hun onwetendheid hadden ze de gebedsrichting uit Indonesië aangehouden.

Er was zoals gewoonlijk een overvloed aan kramen met oosterse snuisterijen, wajangpoppen en kleding te bewonderen terwijl we onder de klanken van traditionele Indonesische liedjes en Indorock door een geurenparadijs van wierook, exotisch fruit en Indonesische gerechten liepen. Onderwijl ontmoetten we links en rechts Indonesische en Nederlandse bekenden uit heel Nederland (moslims, christenen en hindoes) terwijl we bijpraatten met enkele verkopers uit Indonesië die we in de loop van de jaren hebben leren kennen. We kochten er wat kledingstukken en ontwikkelingswerk-speelgoed voor de kinderen.

Het wajangspel dat we bijwoonden was vooral voor de kinderen een hoogtepunt; het Indonesische equivalent van onze Middeleeuwse ridderverhalen met veel moord en doodslag. Vertoond werd een episode uit het hindoeïstische Ramayanaverhaal, waarvan de Indonesische eilandengroep een eigen variant kent. Deze voorstellingen zijn in delen van Indonesië nog steeds populair bij alle religieuze groepen en duren meestal tot diep in de nacht. Het werd vertolkt door een kundige jonge dalang (poppenspeler) die de poppen op haast magische wijze tot ‘leven’ wist te brengen en werd begeleid door een authentiek gamelan-orkest bestaande uit gongs, xylofoons, een tweesnarig strijkinstrument, een zangeres voor de verbindende passages en metalen platen voor het produceren van een hoop herrie om de spanning op te voeren. Het thema was de strijd tussen de goede prinsen en slechte reuzen, wiens hoofdman de vrouw van een van de prinsen ontvoerd had.

*Koninklijk Nederlands-Indisch Leger

Hendrik Jan Bakker is sinds 1997 moslim. Hij is geboren in Nederland en heeft een Indische moeder, Duitse grootmoeder en waarschijnlijk verre joodse voorouders. Hij heeft HBO museumwerk gestudeerd en een secretaresse-opleiding, momenteel is hij werkzaam als juridisch secretaresse. Hiernaast schrijft hij stukken en is beheerder van de websites abubakker.nl en mysubmission.nl.

Pssst..
Wij Blijven Hier! is het platform van de Nederlandse moslim. Wij bieden ruimte aan sterk uiteenlopende meningen en standpunten. Want waarom zou je het leven makkelijk maken als het moeilijk kan? Niet alle meningen en standpunten hier komen overeen met de onze. En anders dan je wellicht van ons verwacht, hebben wij ook niet alle wijsheid in pacht. Dus mocht je het ergens niet mee eens zijn, dan horen we het graag!

Hendrik Jan (Anne) Bakker

Ik was enkele jaren bestuurslid van de Stichting Groene Moslims en nam deel aan islamitisch-joods overleg om een verbod op onverdoofd slachten te voorkomen. Ik ben sinds 2007 bestuurslid van de Vriendenkring SEKEM.

Lees andere stukken van Hendrik Jan (Anne)