Hendrik Jan Bakker is gastarbeider voor wijblijvenhier.nl
In juni van dit jaar organiseerde de Alliance for Jewish Renewal in samenwerking met de Islamic Society of North America en vertegenwoordigers van enkele christelijke organisaties een conferentie in het kader van haar "Sacred Food Project". Op basis van de heilige boeken uit de drie tradities werd getracht de vraag te beantwoorden wat voedsel heilig maakt en welke strategieën er kunnen worden aangewend om ervoor te zorgen dat alle wereldbewoners over voldoende voedsel van goede kwaliteit kunnen beschikken, zonder het ecosysteem onherstelbare schade toe te brengen.
In de studie "What makes food sacred? A study in eight dimensions", die de conclusies van dit symposium weergeeft, is – naast een aantal verschillen die vooral betrekking hebben op details en de praktische invulling van spijswetten – een achttal gemeenschappelijke criteria verwoord. De belangrijkste daarvan zijn dat in alledrie de tradities voedsel als heilig wordt beschouwd, dat voedsel een belangrijke rol speelt in de eredienst (bijvoorbeeld het islamitische offerfeest, de christelijke heilige communie en het joodse pasen, maar ook de opdracht om zich periodiek te onthouden van voedsel), dat voedsel verbouwd en geproduceerd zou moeten worden op een manier die niet schadelijk, maar juist helend voor de aarde is, en tenslotte dat individu en gemeenschap er zorg voor moeten dragen dat niemand honger lijdt.
In de studie is een aantal mogelijkheden aangegeven die verder onderzocht zouden moeten worden. Op enkele punten lijken conflicten te ontstaan en zijn keuzes onvermijdelijk. Denk aan de vraag hoe we voldoende voedsel voor de wereldbevolking kunnen produceren zonder daarbij roofbouw te plegen.
Genetische modificatie
Genetische modificatie lijkt daarvoor een oplossing te bieden, maar daarbij weten we nog niet voldoende over de eventueel schadelijke gevolgen op de lange termijn en stuiten we op de vraag of ingrijpen in de structuur van het leven wel op Gods goedkeuring kan rekenen. Bovendien is in de praktijk al gebleken dat genetische modificatie voor multinationals vooral een middel is om lokale boeren in ontwikkelingslanden door middel van wurgcontracten economisch aan zich te binden. De meeste genetisch gemodificeerde gewassen produceren immers geen zaad, waardoor boeren gedwongen zijn ieder jaar opnieuw duur zaaigoed van de veredelingsbedrijven in te kopen. Daar bovenop wordt de veredelingsmethode zodanig door octrooien beschermd, dat goedkope productie in eigen beheer onmogelijk is. Een derde punt van zorg is dat het weliswaar technisch mogelijk is om beter tegen ziekten, insecten en schimmels bestendige gewassen te produceren, maar dat de bedrijven meer heil zien in het ontwikkelen van gewassen die resistent zijn tegen grote hoeveelheden bestrijdingsmiddelen. Laten de hoofdrolspelers op de markt van genetische veredeling nu juist de grootste producenten van bestrijdingsmiddelen zijn! Van die kant valt dus weinig goeds te verwachten.
Biologische-dynamische-leef-werkgemeenschap
Dat het ook anders kan bewijst de Egyptische chemicus Ibrahim Abouleish met zijn biologisch-dynamische leef-werkgemeenschap Sekem ten noorden van Cairo. Abouleish leest in de koran (soera 16, vers 114) een onderscheid tussen geoorloofd en kostelijk (tayyib, letterlijk ‘goed’) voedsel. Kostelijk voedsel ontstaat volgens Abouleish zonder kunstmest, aangezien kunstmest de bodem verzilt, de opname van mineralen en sporenelementen door de haarwortels verstoort en alleen grotere vruchten oplevert doordat die meer water bevatten, maar minder vitaminen en andere belangrijke voedingsstoffen. Kunstmest put de bodem uit, bestrijdingsmiddelen zijn gifstoffen die op de lange termijn gevaarlijk zijn voor mens en natuur. Abouleish: "De wetenschap meent in haar arrogantie dat alleen kuntsmatig vervaardigde stoffen de planten doen groeien in plaats van God, waardoor mensen kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen zijn gaan gebruiken, zonder zich te realiseren wat die gifstoffen voor gevolgen kunnen hebben voor de gezondheid van de mens en voor de vatbaarheid van de planten voor schadelijke insecten."
Volgens Abouleish kan alleen de biologisch-dynamische landbouwmethode voedsel van goede kwaliteit voortbrengen, terwijl door het gebruik van gecomposteerde mest tevens de bodem wordt verbeterd. Proefondervindelijk heeft hij vastgesteld dat de veel gehoorde veronderstelling dat de biologisch-dynamische teeltmethode minder opbrengst geeft niet juist is. Bij een consequente en efficiënte werkwijze is zelfs gebleken dat het mogelijk is om méér opbrengst te hebben tegen lagere kosten. Arbeidsintensief is het wel, maar daar tegenover staan enorme besparingen op de uitgaven aan kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Juist in ontwikkelingslanden, waar nog weinig gemechaniseerd is, biedt dit grote voordelen. Dat biologisch voedsel bij ons vaak duurder is dan ‘gewoon’ voedsel heeft meer met het gangbare systeem van landbouwsubsidies te maken dan met substantieel hogere kosten.
In de praktijk
Met zijn landbouwproject, dat is gevestigd in de woestijn op de grens van de vruchtbare Nijldelta, heeft Abouleish bewezen dat landbouw zonder kunstmest – zelfs op onvruchtbare zandgrond – mogelijk is door het verbeteren van de bodem met compost. Waar eens een stenige zandvlakte was waar bedoeienen hun tenten opzetten is nu, dankzij irrigatie en compostering, een lommerrijke oase ontstaan waar groenten en geneeskrachtige kruiden worden verbouwd voor de lokale markt en voor export naar Europese natuurvoedingswinkels. Honderden bedrijven in en buiten Egypte werken inmiddels volgens de Sekemmethode. In Europa worden biologisch-dynamisch verbouwde producten in natuurvoedingswinkels verkocht onder het Demeter-keurmerk. Ook verse groenten, dadels en kruidenthee afkomstig uit Sekem zijn in Europese natuurvoedingswinkels te koop, terwijl kleding gemaakt van biologisch-dynamisch geproduceerde en met natuurlijke verfstoffen bewerkte katoen bij diverse alternatieve kledingwinkels te koop is. Wie geïnteresseerd is kan voor adressen kijken op de website van de Sekemvrienden.
Het gebed in het ritme van de plantenwereld
Door zijn natuurwaarnemingen in combinatie met meditatie over de koran heeft Abouleish kunnen constateren dat onze vijf dagelijkse gebeden in directe relatie staan met het groeiproces van de planten. Bij het naderen van de dageraad, dus vanaf fadjr, beginnen de planten suikers te vormen tot de zon haar hoogste punt heeft bereikt. Tussen `ashr en zonsondergang worden deze suikers door de hele plant getransporteerd. Van maghrib tot `isja vormt de plant deze suikers om tot werkzame stoffen, waarna de plant gedurende de nacht dankzij deze stoffen groeit. Dit beeld zag Mohammed (mogen Gods zegeningen en vrede met hem zijn) toen hij de omfloerste boom, de sidrat al moentaha, aanschouwde tijdens zijn reis door de hemelen (soera 53 verzen 14-18), waarna hij met de vijf gebeden als geschenk voor de mensheid naar Mekka terugkeerde. Door ons vijfmaal per dag in gebed tot God te richten, voegen wij ons dus in het ritme van de ons omringende en voedende plantenwereld.
De informatie over Sekem en het gedachtegoed van Abouleish is ontleend aan het boek "Sekem, ontwikkelingssamenwerking in een nieuw perspectief"
Hendrik Jan Bakker is sinds 1997 moslim. Hij is geboren in Nederland en heeft een Indische moeder, Duitse grootmoeder en waarschijnlijk verre joodse voorouders. Hij heeft HBO museumwerk gestudeerd en een secretaresse-opleiding, momenteel is hij werkzaam als juridisch secretaresse. Hiernaast schrijft hij stukken en is beheerder van de websites abubakker.nl en mysubmission.nl.
Redactie
Wij Blijven Hier werd in 2005 opgericht, omdat ze vonden dat ze er nog niet waren. Inmiddels zijn ze 3000 bijdragen rijker, die vrijwillig door beginnende én gearriveerde verhalenvertellers worden geschreven. Verschillend van columns, persoonlijke ervaringen tot verborgen nieuwsfeitjes. Ze kijken op hun eigen manier tegen de wereld aan, en vertellen zélf het verhaal. Wie zijn ze? Kijk om u heen. Want ze zijn hier. Zij Blijven Hier!Lees andere stukken van de WBH Redactie
15 Reacties op "Gezond voedsel"
Mooi initiatief! Laat zien dat er duidelijke verschillen zijn tussen de geloven, maar dat mensen met verschillende religies prima met elkaar om kunnen gaan.
… konden we die gedachtengang maar verplaatsen naar het Midden Oosten en de meeste andere regio’s op de wereld!
Met mijn eeuwige pessimisme kom ik tot de conclusie dat er geen gezond voedsel zal komen, zolang deze niet winstgevend is. Money makes te world go round, en niet charity, helaas. Verder wel goed om er over te blijven praten en van gedachten te wisselen, al is het maar om te ontdekken dat verschillende geloofsovertuigingen in wezen eigenlijk helemaal niet van elkaar verschillen :)
Ik zet me in voor gezond voedsel door scharreleieren te kopen en max havelaar thee. Ik kan me er nog niet toe brengen om af te zien van chocola, maar dat is een onderwerp wat niet zo zeer met gezond voedsel te maken heeft, maar met eerlijk voedsel ;)
Salaam,
Naila
Misschien moeten we samen initiatieven ontplooien om volgens de Sekem methode (meer) voedsel in Nederland te verbouwen?
Of misschien kunnen we dit beter in bijvoorbeeld Marokko, Turkije of Indonesia doen in verband met de hoge kosten voor arbeid in Nederland?
Trouwens, van brandnetels schijn je heel goed kleding te kunnen maken zonder dat daarbij allerlei bestrijdingsmiddelen of kunstmest nodig zijn.
Het verhaal over internetroulette is zeker door de beveiliging geglipt.
Naila, je bent wel heel erg pessimistisch. Gezond voedsel is er al. Sekem heeft 2000 medewerkers in de landbouw en de verwerkende bedrijven (o.a. thee, medicijnen, kleding). Sekem is zonder subsidies en ontwikkelingsgelden opgezet en is winstgevend. In Egypte hebben zich meer dan 300 boeren bij de Sekemholding aangesloten. Ook in omringende landen slaat het idee aan, in Tunesië is bijv. een dadelplantage die biologisch-dynamisch werkt. Volgens mij zijn er ook in Marokko biologisch(-dynamisch)e bedrijven. (Voor de liefhebbers: in Israël gebeurt het op vrij grote schaal, alle avocado’s die je bij natuurvoedingswinkels koopt komen uit Israël.) En, Abdul Hafiz, in Nederland is ca. 4 % van de totale landbouwproductie biologisch, een klein deel daarvan biologisch-dynamisch (voor de liefhebbers zal ik het verschil nog wel eens uitleggen, of je kunt het zelf nalezen op http://www.biologica.nl en http://www.demeter-bd.nl).
Naila, echt gezond voedsel kun je kopen in natuurvoedingswinkels. Wat je daar koopt is over het algemeen ook fair trade. Albert Heijn heeft ook steeds meer biologisch, maar hoe het met fair trade zit weet ik niet. Chocola is er ook van Max Havelaar, je zult er wel voor naar wereldwinkels (of natuurvoedingswinkels) moeten.
En ten slotte Dave: Sekem is ook een voorbeeld van interrreligieuze ontmoeting. Christelijke en moslimkinderen gaan er samen naar school, er is een kapel en een moskee. Er is zonder dwang een traditie ontstaan dat de moslimkinderen ’s zondags de kapel met bloemen versieren en de christelijke kinderen vrijdags de moskee schoonmaken. Sekem is ontstaan uit de ontmoeting van een moslim (Abouleish) met de (christelijke) cultuur van Oostenrijk (Abouleish studeerde daar en werkte er zeker tien jaar, hij is getrouwd met een Oostenrijkse, net als zijn zoon, zijn dochter is met een Duitse getrouwd). Abouleish groeide op in de joodse wijk van Cairo en had joodse, christelijke en moslimvrienden. Abouleish maakt zich grote zorgen over de populariteit van het fundamentalisme. Als remedie ziet hij vooral scholing en werk. Hij is aangevallen door fundamentalisten, maar heeft ze voor zijn visie weten te winnen. Er is dus hoop, op alle fronten. Maar we zullen er zelf, met de beperkte mogelijkheden die we hebben, de schouders onder moeten zetten. Zolang we afwachten wat anderen doen zal er niets gebeuren.
Ik ben bezig met het voorbereiden van een symposium of studiedag over ecologie, in het bijzonder gericht op moslims. Wanneer is nog niet duidelijk, wellicht komend voorjaar. Wijblijvenhier wil dat vast wel aankondigen.
@ Hendrik
Je laatste alinea vind ik echt prachtig! nooit zo naar gekeken. Geeft weer een extra dimensie aan
Dhr Bakker,
.. je weet echt waar je het over hebt.. ik sta perplex van je uitleg en je moedwilligheid om de tijd te nemen om anderen te informeren. Klasse.
Nu weet ik meer over de mogelijkheden van gezond voedsel, en kennis is macht, en ‘with great power there comes great responsibility’ .. en we dragen allemaal verantwoordelijkheid voor de planeet..
Dus geen smoesjes meer – op naar de natuurvoedingswinkel!! (en de wereldwinkels voor chocola :D)
Salaam,
Naila
@ Naila: Thumbs up&respec voor dat je zo verantwoord koopt! Ik heb ook een vriendin die vanwege die chocoladeslaven in Congo altijd Max Havelaar-chocola koopt. Zelf boycot ik Israelische producten, probeer ik niet iedere dag vlees te eten en zo veel mogelijk biologisch te eten…….
ZIjn er ook biologisch dynamische bedrijven die het Sekem model hanteren in Nederland?
Ik ken wel New Age aanhangers die biologisch dynamisch eten en daar had ik met mijn kritische opstellingen wel een paar vragen over.
Zo vraag ik mij af of landbouwgif (bestrijdingsmiddelen) die de niet biologisch dynamische buurman gebruikt niet gewoon via het grondwater ook de planten van de biologisch dynamisch werkende boer bereiken.
En volgens mij slaat bijvoorbeeld de roet van de uitlaatgassen ook gewoon neer op de biologisch dynamisch verbouwde plantjes.
Verder hadden zij ook allerlei opmerkingen over zuivel, dit is volgens hun erg ongezond geen enkel volwassen dier zou zuivel drinken. (zet maar eens een schoteltje melk voor een volwassen hond of kat neer en je zult zien hoe graag die dit opdrinkt)
En ook zou onze maag niet meer aan rauw voedsel gewend zijn….
Maar ik ben wel positief over de Sekem methode zoals jij hem hier presenteerd.
Een paar websites over Islam en voedsel:
http://www.islamicconcerns.com/
http://ipaki.com/content/html/28/1203.html
http://www.angelfire.com/il2/islamicpage/halalhealthy/main
@Rabiah:
tnx.. maar vooralsnog geheel onterecht (je thumbs up & respect). Ik was met mijn post namelijk bezig met het overtuigen van mezelf dat ik nú dus echt gewoon serieus op het voedsel moet letten dat ik koop. Tot nu toe was het gemakkelijker om de hele issue te negeren, omdat ik er toch niet zo veel van af wist .. maar nu is het tijd om verantwoordelijkheid te dragen ..
‘ignorance is a bliss’
Salaam,
Naila
En hier een site met lekkere recpten uit onder andere Turkije, Marocco en Indonesia.
http://www.superluminal.com/cookbook/
@HJ: was niet op de hoogte van Sekem, en zeker niet dat het ook een samenlevings-gemeenschap was. Zo zie je maar weer, er is nog hoop voor vredig samenleven tussen mensen. Laten we allen dit als voorbeeld nemen!
Trouwens, gezond voedsel is inderdaad op veel plaatsen te koop al maar ik denk dat het een beetje afhankelijk is van waar je woont. In de grote steden lijkt er meer keuze te zijn voor organische winkels omdat mensen daar vaak wat meer besteedbaar inkomen hebben. Uiteindelijk, gezond voedsel (en niet alleen voedsel maar ook andere producten) zijn over het algemeen nog steeds wat duurder.
Mijn verloofde ging vanochtend naar de lokale organische winkel om wat organische fair-trade make-up te kopen. Zestig euro voor rouge, lippenbalsem, en nog twee andere dingetjes (ben vergeten wat het was, typische man). Kreeg even een hartverzakking, maar dan realiseer je je weer dat die producten geen negatieve invloed hebben gehad op het milieu, mensen of dieren. Dan is het het toch weer waard.
Bedankt voor de links, Abdul Hafiz, de eerste kende ik, de andere ga ik eens rustig bekijken. Naila, veel succes met het nieuwe inkoopbeleid. Inderdaad, in de islam geldt dat grotere kennis ook meer verantwoordelijkheid met zich mee brengt. Dave, in grotere steden is ongetwijfeld meer keus, maar zelfs in een gat als Dwingeloo ontdekte ik een soort natuurvoedingswinkel in een schuur bij een groentetuin. Zolang de overheid de ganbare landbouw meer blijft subsidiëren dan de ‘eerlijke’ landbouw, zullen die producten helaas duurder blijven. De overheid had zich ten doel gesteld om 10 % van de landbouw ‘schoon’ te maken, maar bouwde tegelijkertijd de omschakelingssubsidies af. En ja, Abdul Hafiz, het gif van de buurman komt gewoon op onze eerlijke planten, als het niet via de wind is, dan wel via het grondwater. Hetzelfde geldt voor kruisbestuiving van genetisch gemanipuleerde gewassen. Abouleish loste dit op door een groen offensief tegen de Egyptische staatskatoenplantages in te zetten, waardoor die in drie jaar tijd zijn overgeschakeld op natuurlijke bestrijdingsmiddelen. In Nederland gaat dat helaas niet. Er wordt hier wel door veel bedrijven biologisch en biologisch-dynamisch geteeld, dat kun je zien op de websites die ik hierboven al gaf. Zo’n alomvattend project als Sekem, waar ook onderwijs, gezondheidszorg en sociale projecten deel van uitmaken kennen we hier niet. In Driebergen is bijv. wel een bd-bedrijf dat met ex-verslaafden werkt en in Schoorl is een instituut voor geestelijk gehandicapten, waar volgens mij ook bd-groente geteeld wordt. Het is hier kleinschaliger en meer versnipperd.
Misschien tijd dat wij hier ook een Sekem project opstarten?
Zal misschien wel lastig worden in verband met allerlei ambtelijke obstakels (bestemmingsplan enz.) maar wie weet?
Op tv zag ik eens een programma over een “Indiase” Moslim die in Zuid-Afrika onder het apartheidsregime (!) niet 1 maar ik geloof wel 12 Moskeeën oprichtte.
Als ik goed geinformeerd ben steunde de regering ten tijde van het apartheidsbewind in Zuid-Afrika juist de (Indische, etc.) moslims om hun “eigen” moskeeën op te richten – paste lekker goed in hun apartheidsdenken !
Fair trade producten/ producten met max havelaar keurmerk vind je niet alleen in de wereldwinkels maar ook in veel supermarkten. Bijvoorbeeld: chocola, hagelslag, tropisch fruit, vruchtensappen, wijn, rijst, hazelnootpasta, thee, koffie, rietsuiker etc.\
Door het kopen van deze producten ga je op een gelijkwaardige manier met boeren in ontwikkelingslanden om: zij leveren een kwalitaief goed product en ze krijgen een loon waarmee ze ook de dokter en de school van hun kinderen kunnen betalen.